گزارش سفر به لبنان

شیعیان در لبنان مالکیت و سرپرستی 312 شرکت انتشاراتی را بر عهده دارند. اکثر آنان آرمان گرا هستند. اولین گروه از ناشران آرمان گرای شیعه در پایان دهه 1960 پا به عرصه گذاشتند بیشتر آنها پس از سال 1979 به وجود آمدند که برخی از آنان موفق عمل کردند و برخی پس از مدتی فعالیت تعطیل شدند.کانون استقرار این ناشران، جنوب بیروت منطقه ضاحیه، محله های حارۀ حریک، بئرالعبد، الغبیری و بئرحسن است. از آنجا که فروش آثار آرمان گرا سیاسی یا شیعی تقریباً در تمامی کشورهای عربی به شدت ممنوع است، از این حیث،حضور در نمایشگاه بیروت و خرید کتبی از این دست،کاری لازم به حساب می آمد.گفتنی است رقم ناشران شیعه،تقریباً 45 درصد از 700 ناشر لبنانی را تشکیل می دهند. برخی از ناشران مروج تفکرات امام راحل و رهبر فرزانه انقلابند که عبارتند از:داراجیال المصطفی، دارالغربه،دارالحق،دارالروضه،دارالصراط المستقیم،دارالثقلین، دارالوحده الاسلامیه.

در آذرماه گروهی سه نفره از سوی جامعه المصطفی(ص) العالمیه برای خرید کتاب از پنجاه و پنجمین نمایشگاه بین المللی کتاب به کشور لبنان اعزام شدند که عبارت بودند از:محمدرضا رضایی مدیر کتابخانة جامعة العلوم و‌ صفی الله سلیمی کارشناس فهرست‌نویسی از مجتمع امام خمینی  و استاد ناصر باقری بیدهندی از گروه تاریخ اسلام.این سفر به آن علت صورت گرفت که از مهم ترین شاخص های رشد یافتگی در جوامع مختلف، توجه هرچه بیشتر به گسترش فضای کتابخانه و کتابخوانی است در نتیجه شرکت در نمایشگاههای بین المللی می تواند گامی موثر در دستیابی به این مهم تلقی گردد، به علاوه،این اقدام فی نفسه قدمی مبارک و میمون است در راستای مصداق یابی برای پسوند” العالمیه” جامعه المصطفی.
این نمایشگاه به مدت دو هفته در منطقه بی یِل”Biel” در شهر بیروت با حضور 180 ناشر لبنانی  از جمله ناشرانی از کشورهای لبنان، عراق، ‌سوریه، اردن، عراق، فلسطین، عمان و 23 سازمان و مؤسسات دولتی و بین المللی برگزار شد که گروه اعزامی از جامعه المصطفی توانست در مدت یک هفته از تاریخ 11 آذر ماه الی 26 آذر ماه حدود بیست و پنج کارتن کتاب در موضوعات مختلفی همچون علوم قرآن، ‌تاریخ و سیره اهل بیت، فقه مقارن، معارف اسلام، ادیان و مذاهب، علوم تربیتی، ‌علوم سیاسی و علوم اجتماعی و … را به ارزش حدود 12هزار دلار خریداری نمایند.
درباب انتخاب ناشران و آثار آنها در این نمایشگاه باید گفت: به همه ناشران سر زده شد و با دقت،آثارشان مورد بررسی قرار گرفت اما اولویت  خرید از ناشرانی بود که در نمایشگاه ایران حضور نمی یابند ولی در روزهای آخر،از ناشران دیگر هم کتبی خریداری شد، ضمناً تلاش بر این بود که کتاب های تکراری خریداری نشود این امر خیلی وقت گیر بود.حضور در  نمایشگاه های بین المللی برای معرفی جامعه المصطفی و غنی سازی کتابخانه‌های آن لازم و مقرون به صرفه است مشروط به اینکه ترکیب هیأت اعزامی حساب شده باشد. در هیات‌های اعزامی علاوه بر کتاب شناسان خبره و حداقل یک نیروی اجرائی پر توان و وجود یک زبان دان نیز، مفید خواهد بود. اگر فردی به عنوان عضو ثابت گروه های اعزامی برگزیده شود تا از تجربه هایی که کسب می کند در نمایشگاه های مختلف استفاده شود،مفید خواهد بود.
اعزام اساتید گروه‌های علمی و نیز کارشناسان حوزة‌ کتاب و کتابخانه به چنین نمایشگاه‌هایی علاوه بر استفادة بهینه از فرصت تأمین منابع، موجب تبادل آرا  و ارتقای تجربی کارکنان می‌شود. به نظر می رسد اگر برنامة منظمی برای اعزام به نمایشگاه‌های بزرگ فراهم آید علاوه بر استفادة مناسب از بودجه های خرید منابع، می توان در کیفیت خرید نیز رشد چشمگیری را شاهد بود.نمایشگاه‌های بین المللی گاه در مقایسه با نمایشگاه‌های ایران خصوصاً نمایشگاه سالانة کتاب تهران مزایایی دارند  که عبارت است از:
– سیاست سانسور منابع از طرفی لازم است و از طرفی برای رشته های تخصصی که نیازمند برخی منابع تخصصی سایر ادیان و مذاهب هستند،موجب ضعف کیفی می شود در حالی‌که این مسئله در نمایشگاه‌های بین المللی وجود ندارد.
– برخی ناشران مهم مصری و … هستند که در نمایشگاه‌های ایران به هر دلیلی نمی توانند شرکت کنند.
– موقعیت‌های بسیار مناسبی جهت تبادل آرا،‌ تعاملات علمی، معرفی المصطفی و… خواهد بود.
شایسته است هیأت اعزامی اسناد و منابع مربوط به مقصد را قبلا مطالعه و از وضعیت فرهنگی و علمی آن کشور نیز اطلاعاتی را فراهم آورده و نیز سطح معلومات و موقعیت اشخاص اعزامی به نمایندگی‌ها اطلاع داده شود تا برخوردی مناسب با آنان صورت گیرد،و همچنین،مکانی که هیات اعزامی استقرار پیدا می‌کنند حتی المقدور نزدیک به محل برگزاری نمایشگاه باشد.دوری مسیر هتل تا نمایشگاه علاوه بر تحمیل هزینه‌ زیاد موجب اتلاف وقت بیشتری می شود.
در صورتی که هیأت اعزامی کاتولوگ و بروشورهایی به زبان های عربی، انگلیسی و… نیز برای معرفی جامعه المصطفی همراه داشته باشند،مفید خواهد بود. ملاقات‌ها و بازدیدهایی که عمدتاً با اصحاب فرهنگ انجام می‌شود موقعیت مناسبی خواهد بود برای استمرار تبادلات فیمابین. با توجه به حجم قابل توجه آثار عربی یا تعریب شده توسط المصطفی، در صورتی که انتشارات جامعه المصطفی(ص) العالمیه دراینگونه نمایشگاه‌ها حضور یابد می‌تواند مفید واقع شود.در کشورهایی که المصطفی تردد زیادی دارد و گرانی در آن زیاد است، مناسب می‌نماید مکانی تهیه شود تا هیات‌های اعزامی در  آنجا مستقر شوند. به نظر می‌رسد این کار در دراز مدت به نفع المصطفی باشد.
توصیه می شود در کشورهایی که جامعه نمایندگی دارد نباید به انتظارات منطقی و به حق گروه‌های اعزامی بی اعتنائی شود در این سفر از نمایندگی چند بار درخواست نمودیم تا ترتیبی دهد از مدارس دینی لبنان یا حداقل بیروت دیدن کنیم ، این خواسته محترمانه برآورده نشد. با توجه به هزینه  مالی و زمانی که برای اعزام هیأت می-شود مناسب است برنامه ریزی دقیق تری توسط نمایندگی جامعه المصطفی به منظور بهره برداری از زمان مشاهده مراکز علمی، فرهنگی و مذهبی کشورها صورت پذیرد.
در نمایشگاه شارجه آثار فراوان درباره ایران بود که بنا داشتیم اهم آنها را از لبنان تهیه کنیم که متأسفانه در نمایشگاه بیروت پیدا نکردیم و در این جا فقط لیست آنها را ارائه می دهیم:
الطریق الی الحرب، الحرب المحتمله بین امریکا و اسرائیل ضد ایران و خلفاءها، فضل طلاب عامری، قاهره، 2011.
ایران الخفیه، رای تقیه، ترجمه به عربی توسط ایهم الصباغ، مدینه، عبیکان2010.
 النزاع علی الدستور بین علماء الشیعه المشروطه و المستبده، رشیدالخیون، بیروت، مدراک2006.
الرؤیه السیاسیه الایرانیه علی ضوء التراث والتجربه، باقر الصراف، قاهره، مدبولی2011.
التعلیم فی ایران من الثوره الی الدوله حسان عبدالله حسان، قاهره،2009.
الدوله الاشکانیه الایرانیه، اردواد عدنان العلان، داررسلان، دمشق 2011.
ایران والخلیج[الفارسی]: دیالکتیک المدح و النبذ، عبدالله فهد النفیسی1999.
العلاقه بین الدین و العلم فی ایران، حسان عبدالله حسان، قاهره 2009.
 الشاه من القصر الی القبر اسامه خلیل، قاهره، مرکز الرایه2009.
 التاریخ السیاسی لامتیازات النفط فی ایران(1951-1901)،
 ناظم یونس الزاوی، عمان( اردن2011).
 سیاسیه الولایات المتحده الامریکیه تجاه ایران(1941-1947)، المجید عبدالحمید لعی العانی اردن2011.
تاثیر ایران و نفوذها فی المنطقه، الهه روستامی ترجمه فاطمه نصر،[ متن انگلیسی بوده و به عربی ترجمه شده]2010.
عوده الصفویین، عبدالعزیز صالح المحمود الشافعی، مکتبه الامام البخاری2007.
کتاب من الشاه الی نجاد، ایران الی این« از شاه تا احمدی نژاد» اثر یک نویسنده مصری با نام محمدصادق اسماعیل که در این کتاب در چندین فصل مباحث زیر آمده است: نگاهی سریع به جمهوری اسلامی ایران ، مطالعه تاریخ سیاسی ایران, نگاهی به حکام ایران،( شامل احمدی نژاد، خاتمی، هاشمی، امام، محمدرضا پهلوی، مصدق، رهبری و…) نظام حکومت در ایران ، مبانی ولایت فقیه جامعه ایرانی از نزدیک، برنامه هسته-ای ایران، سیاست خارجی ایران، ضمناً مکتوبات فراوانی با عنوان خلیج عربی و کتاب های ضد شیعی و ضد ایرانی در این نمایشگاه عرضه شده است.
حضور ایران در نمایشگاه
با اینکه ایران در کشور لبنان سرمایه‌گذاری وسیعی کرده است و لبنانی‌ها علاقه فوق العاده‌ای به ایران اسلامی، انقلاب امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری دارند،اما  متاسفانه درنمایشگاه حضور جدی نداشت و این امر باعث گلایه برخی بر ایرانیان از جمله آقای اسدی از پرسنل سفارت گردید. روز بعد کاردار سفارت آقای شوشتری به نمایشگاه آمد و بار دیگر اعتراض خود را به اطلاع ایشان رسانیدیم و از ضعیف عمل کردن رایزنی فرهنگی گلایه شد. این گلایه در ضیافت ناهار سفارت به اطلاع جناب آقای رکن آبادی سفیر ایران در لبنان رسانده شد.
    با اینکه درباره چهره‌های معروف، کتاب‌های فراوانی در نمایشگاه بود مثلا راجع به ام‌کلثوم،سه جلد کتاب وجود داشت، راجع به عبدانی مرو و …. اماراجع به امام راحل و مقام معظم رهبری کتابی در خور دیده نمی شد. همچنین جای خالی نقشة ایران، بروشوری که به معرفی ایران و رهبری بپپردازند، عکسی از امام و رهبری و …به شدت احساس می شد و حتی پرچم ایران نیز دیده نمی‌شد تا این‌که در هفته دوم یک پرچم بر سردر غرفه مرکز کامپیوتری علوم اسلامی قم نصب شد. لحظاتی که هیأت ایرانی در این غرفه برای استراحت می‌نشست شاهد بود که برخی پرچم ایران را می‌بوسیدند و شکلات هایی را برای تیمن و تبرک بر می‌داشتند. گاه هم کنار تنها عکسی که در این غرفه از مقام معظم رهبری و رئیس جمهور وجود داشت، عکس می‌گرفتند.
    عربستان سعودی فضای وسیعی را اجاره کرده بود و کتابهای بسیاری را هدیه می داد و نیز مصحف شریف را به مردم اهدا می‌کرد. کویت نیز جای وسیعی را اجاره کرده بود اما ایرانی‌ها حضوری به شدت کم‌رنگ داشتند و این موضوع کاملاً به چشم می‌آمد. جامعه المصطفی العالمیه نیز با رایزنی می توانست یکی از روزها به عنوان روز فرهنگ ایران اعلام کند و از بعضی شخصیت‌ها دعوت کند که چنین کاری انجام نشده بود. گاه در ضمن سخنرانی‌ها از ایران انتقاداتی می‌شد که مدافعی در آنجا نبود. تعداد غرفه‌های ایرانی از تعداد انگشتان دست تجاوز نمی کرد از جمله: مجمع جهانی اهل بیت, سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی و مرکز تحقیقات کامپیوتری نور، بنیاد اندیشه اسلامی، مجمع تقریب مذاهب اسلامی که آثار محدودی را ارائه کرده بودند و در برخی موارد نیز فروش نداشتند.کتاب های عالمان ایرانی مورد نیاز جامعة عرب به ویژه لبنانی‌ها کمتر به عربی ترجمه و عرضه شده بود. قاموس لغت عربی  فارسی مورد نیازشان بود که کمتر عرضه شده بود.
نقاط ضعف نمایشگاه
–    با اینکه این نمایشگاه پنجاه و پنجمین نمایشگاه بین المللی بود که لبنانی ها برگزار می کردند اما تبلیغات و اطلاع رسانی برگزارکنندگان نمایشگاه ضعیف و در حد صفر بود. بسیاری از شرکت کنندگان بر اساس ارتباط شخصی با دیگران از برگزاری نمایشگاه با خبر شده بودند.
–    سیستم کنترل قیمت وجود نداشت و قیمت کتابها ظاهراً بالا بود
–    نداشتن امکانات سرویس های بهداشتی مناسب
–    نداشتن سیستم حمل و نقل کتب
–    نداشتن سیستم کامپیوتری کافی برای اطلاع رسانی
–    عدم حضور جمع کثیری از ناشران معروف بیروت
–    ضعف سیستم ارتباطی
–    در کاتولوگ های آنها اسم ایران نیامده بود
–     برای کودکان جایگاه ویژه ای اختصاص داده نشده بود.
–    وقت نمایشگاه که در آخر ماه بود در خرید مردم تاثیر گذاشته بود چون معمولا کارمندان در آخر ماه پول لازم برای خرید کتاب در اختیار نداشتند که اگر این نمایشگاه اول ماه برگزار می شد در  فروش کتاب موثر بود.
–    دسته بندی غرفه ها به درستی انجام نشده بود
–    جای نمازخانه خیلی کم بود برای اقامه نماز گاهی باید می ایستادیم تا جایی باز شود.
نقاط قوت نمایشگاه
–    زمان نمایشگاه دو هفته کامل بود که در این وقت هر کس می‌توانست خود را به نحوی به نمایشگاه برساند و کتاب‌های لازم را خریداری کند و این مقدار وقت با توجه به پراکندگی جمعیت کشور جزء محاسن به حساب می آمد.
–    اقدام دیگری که برخی از ناشران و شرکت های چاپ و نشر انجام داده بودند دعوت از نویسنده ای که آن سال کتابش منتشر شد. در روز خاصی در غرفه بود. نویسنده می‌نشست و مردم برای اینکه امضائی از نویسنده داشته باشند ولو کتاب آن نویسنده مورد نیازشان نبود، می‌خریدند و او نیز با یادداشت و امضای خود به آنها بر می گرداند. این امر در فروش برخی از کتابهای چاپ اول فوق العاده موثر بود.
–    نمایشگاه هر روز میهمان‌های ویژه ای داشت. شعرا و نویسندگان و محققان برای رونمایی از کتب خود دعوت می‌شدند. و آنان نیز به دوستان و ارادتمندان آثارشان، خبر می‌دادند، از این رو غرفه ها معمولا شلوغ بود.
نکته ها
–    برخی از  شخصیت ها مثل علامه سید محمد حسین فضل الله چند غرفه داشت.
–    در این نمایشگاه آثار دگر اندیشان و برخی کتب انحرافی نیز ارائه شده بود.
–    اکثر ناشران از حضور خود در این نمایشگاه ناراضی بودند چون اجاره غرفه ها گران و فروش آنها اندک بود و هزینه‌های جانبی نیز در لبنان گران بود. برخی اهل اطلاع می‌گفتند هر ساله حضور ناشران کم رنگ تر می شود.
–    با اینکه لبنان به مهد چاپ کتاب معروف است لبنانی‌ها کم مطالعه می‌کنند و بیشتر می‌شنوند. بعضی‌ها می‌گفتند مصری‌ها تألیف می‌کنند و لبنانی‌ها چاپ و نشر می‌کنند و عراقی ها و …. میخوانند.
–    طرفداران یکی از مذهب سازان التقاطی به نام دکتر داهش غرفه داشت و مذهب ساختگی او تبلیغ می‌شد و کتاب‌هایی به صورت رایگان، توزیع می‌شد. سه عنوان کتاب جدید از سلمان رشدی مرتد در نمایشگاه وجود داشت.
–    در نمایشگاه ناشران شیعه، کتاب الخلیج العربی  منتشر کرده و به بهای اندک می‌فروختند. که بازدید کنندگان ایرانی و شیعی را می آزرد.
–    تأکید می کنم در سالن محاضرات آن‌ها گاه برخی از سخنرانان درضمن سخنرانی علیه ایران حرف می‌زنند و کسی مدافع نبود.
یک روز در این سالن کتاب شیعه و دموکراسی در ایران با حضور شخصیت های سیاسی و فرهنگی از جمله کاردار ایران در سفارت رونمایی شد. کتاب فوق به زبان انگلیسی و بخشی از رساله دکتر ابراهیم موسوی بود. نویسنده در این کتاب نظام جمهوری اسلامی ایران را نظامی انعطاف پذیر معرفی کرده که بر اساس ایمان به ولایت فقیه و در چارچوب مشروعیت الهی و قانونی در زمان غیبت امام عصر(عج) به وجود آمده است. ناشر کتاب انتشارات دارالساقی بیروت بود.