غدیر در منابع زیدیه و اسماعیلیه تا پایان دوره فاطمیان

چکیده پایان نامه
نام :  وصال حسین اف
مرکز آموزش عالی: جامعه المصطفی العالمیه – مجتمع آموزش عالی امام خمینی (ره) –
مدرسه تاریخ و ادیان
رشته :  تاریخ تشیع                                    مقطع : کارشناسی ارشد
عنوان پایان نامه : غدیر در منابع زیدیه و اسماعیلیه تا پایان دوره فاطمیان
استاد یا اساتید راهنما : سید علی موسوی نژاد
استاد یا اساتید مشاور: مهدی فرمانیان
تاریخ دفاع : بهمن ماه 1388                            تعداد صفحات : 149
کلید واژه ها: غدیر – زیدیه – اسماعلییه- فاطمیان-شیعه – سنی

چکیده :
حادثه غدیر که در سال دهم هجرت هنگام بازگشت از سفر حجه الوداع روی داد از  جمله حوادث مهم تاریخ اسلام است که پیروان فرق و مذاهب اسلامی در طول تاریخ برداشت های مختلفی از آن داشته اند که این امر موجب اختلاف برسر جانشینی رسول خدا (ص ) در میان آن ها شده است. اگرچه پژوهش های زیادی در مورد دو فرقه زیدیه و اسماعیلیه انجام شده  ولی مساله  غدیر از نگاه این دو به گونه مستقل مورد بررسی قرار نگرفته است. در این تحقیق نگارنده در پی آن است که حادثه عدیر را در منابع فرقه های زیدیه و اسماعیلبه مورد بررسی قرار دهد.
پرسش اصلی تحقیق، اين است كه: غدیر در منابع زیدیه و اسماعیلیه تا پایان دوره فاطمیان چگونه مطرح شده است؟
فرضيه‌هاي مطرح شده عبارتند از:
1.    برداشت منابع زیدیه و اسماعیلیه از غدیر هم چون امامیه افضلیت علی (ع) و نص بر امامت بلافصل ایشان می باشد.
2.    نویسندگان این دو فرقه بیشتر در منابع کلامی خود به غدیر پرداخته و آن را به عنوان یکی از محورهای  اصلی مباحث کلامی قلمداد کرده اند.
3.    نویسندگان زیدی و اسماعیلی اشکالات دیگران در باره غدیر را بیشتر با تکیه  برعلوم حدیث و درایه پاسخ داده اند.
به لحاظ روش تحقیق این پژوهش، بنیادی – تاریخی و کتابخانه ای است و هدف پژوهشي آن بررسی نظریه ها و توسعه مجموعه دانسته های موجود در این موضوع است.
منابع تحقیق:  نویسنده گرچه در پایان نوشته خود لیست منابع مورد استفاده ی خود را آورده است اما در مقدمه تحقیق خود به منابع مورد استفاده چگونگی و نحوه استفاده از آن ها اشاره ای نکرده است.
قلمرو تحقیق:  به لحاظ زمانی عبارت است از اول پیدایش فرقه های زیدیه و اسماعیلیه تا پایان دوره ی فاطمیان و البته فاقد محدوده مکانی بوده و نیز، هرجا منبعی از زیدیه یا اسماعیلیه حاوی مطلبی در مورد غدیر بوده مورد بررسی قرار گرفته است. .
اين پایان نامه در يك مقدمه و سه فصل تدوين گرديده است.در فصل اول پس از مروری بر گزارش واقعه غدیر، نگاهی به تاریخ و عقاید زیدیه و اسماعیلیه شده و اجمالی از تاریخ و عقاید این دو فرقه ذکر شده است. زیدیه را فرقه ای منسوب به زید بن علی بن حسین( ع) دانسته که معتقد به امامت کسانی از فرزندان امام حسن(ع) یا حسین(ع) اند که دست به قبضه شمشیر ببرد. از جارودیه، صالحیه و سلیمانیه به عنوان مهم ترین انشعابات این فرقه نام برده است. اسماعیله را نیز فرقه ای منسوب به اسماعیل بن جفعربن صادق(ع) دانسته که برخی  از آنان معتقدند محمدبن اسماعیل زنده و گروهی از ایشان، سلسله امامت را تا عصرحاضر ادامه داده اند. اسماعیله خالصه، قرامطه وفاطمیه را نیز مهم ترین شعبه های این فرقه یاد می کنند.
در فصل دوم با عنوان غدیر در منابع زیدیه، منابع زیدیه از زمان پیدایش تا پایان دوره فاطمیان بررسی شده است. 29 منبع زیدیه به مبحث غدیر اشاره کرده اند که13 منبع کلامی یا عمدتا کلامی ، 3 منبع تفسیری، 11 منبع از مناقب نویسی  و 2 منبع حدیثی و تاریخی می باشد.گزارش های غدیری عمده منابع، صبغه توصیفی دارند. برخی منابع هم، علاوه برنقل حادثه، به ارائه نظر خود هم پرداخته اند.در این میان کتاب الزیدیه یا الدعامه یحیی بن حسین هارونی در خور توجه است.
نویسند در این فصل به اشتراک عمده منابع زیدیه در مورد جملات ایراد شده توسط پیامبر اکرم(ص) بعد از نزول آیات و هم چنین مسند و مرسل بودن عمده گزارش های غدیری منابع زیدیه اشاره دارد. اتفاق نظر علماء زیدیه در مورد افضلیت علی(ع) برای جانشینی پیامبر اکرم(ص) و البته اختلافات آنان در مورد وجود اختلاف آنان در وجود یا عدم وجود نصی بر این مطلب از دیگر مباحثی است که در این فصل مورد بررسی قرار گرفته است. البته به زعم نویسنده روش عملی علماء زیدیه و نوشته های شان حاکی از اعتقاد آن ها به وجود نص برجانشینی و امامت بلافصل علی( ع) می باشد.
فصل سوم به بررسی منابع اسماعیلیه در مورد غدیر پرداخته است. از آنجایی که ائمه اسماعیلیه تا اواخر قرن سوم مخفی زندگی می کرده اند، در این مقطع زمانی منبع قابل توجهی وجود نداشته و اولین گزارش منابع اسماعیلی مربوط به قرن چهارم هجری می باشد. در ادامه 17 منبع اسماعیلی در این مورد مورد بررسی قرار گرفته که منابع کلامی فلسفی بیشترین و منابع فقهی و تاریخی تعداد کمتری را تشکیل می دهند. از این رو اسماعیلیه بیشتر در کتاب های کلامی فلسفی خود به مساله غدیر پرداخته اند. بررسی منابع هم به صورت قرن به قرن از قرن چهارم تا ششم را در بر می گیرد.ضمن آن که در مورد غدیر و فضایل امام علی( ع) آثار شعری هم دارند. به نظر نویسنده منابع اسماعیلی در ذکر جملات پیامبر اکرم (ص) در حادثه غدیر خود مشترک هستند. اگرچه به شعر حسان و تبریک خلیفه دوم به امام علی( ع ) و تعداد جمعیت شرکت کننده  اشاره ای نکرده اند.
قاضی ابونعمان در میان اسماعیلیان بیشترین و جامع ترین سهم را ایفا کرده و در پنج اثر به ابعاد گوناگون غدیر پرداخته است. وی در آثار خود علاوه برذکر حادثه غدیر به توضیح در مورد آن و رد برخی شبهات مخالفان هم پرداخته است.نویسند اشاره می کند که دانشمندن اسماعیلیه همانند امامیه غدیر را به عنوان نص صریح بر امامت و جانشینی بلافصل علی( ع) دانسته و به خاطر انحرافات پس از رحلت پیامبر اکرم(ص)، خلفای سه گانه و امت را مورد نکوهش قرار داده اند.