جريانهاي فكري و سياسي شيعي در پاكستان

مرکز آموزش عالی:جامعه المصطفی العالمیه – مجتمع آموزش عالی امام خمینی (ره)- مدرسه تاریخ و ادیان

رشته:تاریخ تشیع/ مقطع: کارشناسی ارشد

عنوان پایان نامه:جريانهاي فكري و سياسي شيعي در پاكستان

استاد یا اساتید راهنما:دكتر سيد عون ساجد نقوي

استاد یا اساتید مشاور:حجت الاسلام و المسلمين محمد اكرم عافي

نام دانش پژوه:سيد اظهر حسين زيدي

تاریخ دفاع:1388/ تعداد صفحات: 196

کلید واژه ها:پاكستان، شيعه، جريان، شيخيه، اصلاح گرايان، اخباريان، جدايي دين و سياسيت، وحدت دين و سياست، حركت جعفري.

چكيده

پاكستان به عنوان يك كشور اسلامي، بستر شكل كيري جريانهاي فكري، سياسي است كه مبتني بر ديانت و باورهاي اعتقادي مردم شكل گرفته است. در اين پژوهش، جريانهاي فكري، سياسي شيعيان در پاكستان مورد بررسي قرار گرفته است. منظور از جريانهاي فكري، سياسي، آن جريانهاي است كه داراي تفكر و انديشه خاص بوده و بر جامعه شيعي پاكستان از لحاظ سياسي، اجتماعي و ديني، مذهبي تأثير گذاشته است. پژوهشگر اين پايان نامه دو هدف علمي، كاربردي را مد نظر داشته است. اول، تدوين تاريخ براي جريانهاي فكري، سياسي شيعيان پاكستان مورد نظر است تا محققين بعدي در اين زمينه پژوهشهاي بهتري انجام دهند و ديگر بهره گيري از تجربه تاريخي در شرايط همسان مد نظر است به اين معنا كه جريانهاي نو ظهور از فرصتها و تهديدهاي كه در نتيچه جريانهاي پيشين بوجود آمده است بهره گيري نمايند.

سؤال اصلي تحقيق جريانهاي فكري، سياسي شيعي در پاكستان است كه براساس پرسش مذكور اين فرضيه را مطرح كرده است كه جريانهاي فكري و سياسي گوناگون در پاكستان وجود داشته است.

روش تحقيق در اين پژوهش تركيبي از روش ميداني و كتابخانهاي است زيرا از يك سو لازم بوده كه در برخي از مسايل با مسؤلين اين جريانها از نزديك صحبت شود و از سوي ديگر، با استفاده از منابع مكتوب و اسناد موجود در كتابخانه بهره گرفته است.

اين پايان نامه در دو بخش تدوين شده است كه بخش نخست داراي چهار فصل است. فصل اول شامل مفاهيم و كليات است و در مفصل دوم جريان شيخيه مورد بررسي قرار گرفته است، فصل سوم جريان اصلاح گرايي را مورد ارزيابي قرار داده است و در فصل چهارم جريان اخبار گري بررسي گرديده است. و در بخش دوم اين رساله جريانهاي سياسي شيعي در پاكستان مورد بررسي قرار گرفته است.

قلمرو تحقيق از حيث مكاني مربوط به كشور پاكستان است و از لحاظ زماني مربوط به بعد از زمان استقلال پاكستان است كه حدودا شصت سال آخر را شامل ميشود و از حيث موضوع نيز محدود به جريانهاي فكري، سياسي شيعيان اماميه است بر همين اساس جريانهاي فكري، سياسي شيعي، كه مربوط به اسماعيليان و يا ديگر فرق شيعي است خارج از دامنه بحث است.

منابع تحقيقدر اين رساله بر اساس روش تحقيق دو گونه است يكي منابع ميداني كه شامل مصاحبه و گفتگو و مشاهدات عيني است و ديگر منابع كتابخانهاي كه شامل كتاب و مقالات و اسناد مكتوب است.

ساختار تحقيق:پايان نامه از يك مقدمه و دو بخش سامان يافته است، بخش نخست رساله مربوط به جريانهاي فكري شيعيان است كه شامل چهار فصل است و در فصل اول موقعيت جغرافياي كشور پاكستان و تاريخ سياسي آن به صورت مختصر بررسي گرديده است، سپس از ورود اسلام در آن سخن گفته است و فرق اسلامي را اعم از فرق اهل سنت، نظير ديوبندي، بريلوي و اهل حديث و يا فرق شيعه، مانند اسماعيليه و نوربخشيه، را به صورت اجمالي معرفي كرده است.

فصل دوم به بررسي جريان فرقه شيخيه در پاكستان پرداخته است و به اعتبار اينكه فرقه شيخينه منتسب به شيخ احمد احسائي است. پژوهشگر، به صورت مختصر به زندگي شيخ احمد احسائي، سفرها و فعاليتهاي علمي، آثار و عقايدش پرداخته است و همچنين تاريخچه فرقه شيخيه و انشعابات آن را بعد از شيخ احمد بيان داشته است و چگونگي ورود شيخيه به شبه قاره هند و پاكستان بيان شده است و به تبع آن شخصيتهاي فرقه شيخيه را در پاكستان، آثار و فعاليتهاي علمي شان را معرفي نموده است وهمچنين كتابهاي كه درمورد شيخيه توسط افراد غير اين فرقه نگاشته شده است و عقايد شيخيه در پاكستان را نيز بيان كرده است و به لحاظ شرايط فرهنگي، عقيدتي موجود در شبه قاره و پاكستان زمينه مناسب برايي شكل گيري اين نوع باورهاست و در آخر اين فصل نويسنده، تأثيرات فرقه شيخيه برجامعه شيعي پاكستان بيان نموده است كه عبارت است از 1) دو دستگي ميان شيعيان، كه بدو گرايش شيخيه و اصلاح گرايان تقسيم ميگردد. 2) مساجد و منابر كه محل ذكر اهل بيت(ع) بود به محل مناظره عليه روحانيت مبدل گشت. 3) گسترش تفكر شيخيه باعث دوري مردم از حوزههاي علميه شده است.

فصل سوم به بررسي جريان اصلاح گرايي پرداخته است اين جريان پس از استقلال كشور پاكستان، توسط برخي از فارغ التحصيلان اين كشور از حوزه علميه نجف اشرف، بوجود آمد و در راستاي اصلاح آموزههاي ديني مردم كه مبتني بر شريعت و مذهب جعفري نبود پرداختند. در اين فصل به دو جريان اصلاح گرايي كه در پاكستان شكل گرفتن پرداخته شده است.

1) جريان اصلاحي محمد حسين نجفي، كه پژوهشگر اين پايان نامه به صورت اجمالي به معرفي وي، تحصيلات و سفرهاي علمي، فعاليتها و آثار علمي ايشان اشاره كرده است و پس از آن به محورهاي اصلي اصلاح اين جريان پرداخته است كه در چهار بخش عقايد، احكام، عزاداري و آداب و رسوم. به رفتارهاي اصلاح گرايانه دست زدند كه در هريك به موضوعات مختلف اشاره شده است. همچنين به تأثير گزاري اين جريان بر جامعه شيعي پاكستان اشاره شده است كه امروزه طيف بزرگي از شيعيان، حامي اينجريان هستند، تأثير ديگر اين جريان تقسيم بندي جامعه شيعيان پاكستان به دو دسته است كه يكي پيروان حقيقي اهل بيت هستند و ديگري غاليان و شيخي اند.

2) جريان اصلاحي شرف الدين موسوي علي آبادي. به اعتبار اينكه شرف الدين موسوي، مذهب شيعيان پاكستان را وام گرفته و متأثر از اديان و مذاهب مختلف ميپندارد، آداب و رسوم آنان را نيز مختلط از شرك و افكار باطله پنداشته است و برهمين اساس در موضوعاتي مانند عقايد، آموزش، عزاداري، مرجعيت و نظام مالي به اصلاح گرايي در عرصه فكري و عملي پرداخته است. همچنين بيان شده است كه اين جريان در آغاز با ترجمه كتابهاي كه در زمينه اهداف و قيام امام حسين(ع) بود، مورد توجه فرهيختگان قرا گرفت و در ادامه به جهت مشكلات سياسي ميان شيعيان مقبوليت خود را از دست داد.

در فصل چهارم به جريان اخباري گري در پاكستان اشاره شده است. اين جريان در قرن دهم هجري توسط ملا محمد امين استر آبادي(1036ه) شكل گرفت و با اين اعتقاد كه در استنباط احكام فقهي نياز به علم اصول نيست بلكه قران و سنت كافي است حدود سه قرن برجهان تشيع حاكم بود. به همين لحاظ پژوهشگر اين رساله به ريشههاي اخباري گري در گذشته پرداخته است و سپس به موارد اختلاف ميان اخباريين و اصوليين اشاره كرده است كه برخي از مهمترين آنها عبارتند از 1) اختلاف در اجتهاد و تقليد، 2) اختلاف در ضرورت علم اصول فقه. 3) اختلاف در حجيت ظن. 4) اختلاف در ادله احكام. 5) اختلاف در دليل عقلي. 6) اختلاف در اصول عمليه. همچنين به عقايد اخباريان پاكستان اشاره شده است و اجتهاد از ديدگاه اخباريان مورد بررسي قرار گرفته است و نظر آنان در مورد علم اصول فقه و علم رجال و چگونگي و چرايي اختلاف فتاوي ميان علما و مراجع تقليد، بيان شده است و در آخر فصل به تأثير گزاري جريان اخباري گري برجامعه شيعي پاكستان اشاره شده است كه با توجه به شرايط جامعه پاكستان افرادي كه قبلا به اباحي گري و خرفات علاقه مند بودند به اين جريان گرايش يافتند.

بخش دوم اين پايان نامه به جريان سياسي شيعه در پاكستان پرداخته است. در آغاز اين بخش به مشاركت شيعيان در امور سياسي و حاكمان شيعي در مناطق مختلف پاكستان اشاره كرده است و در ادامه فعاليتهاي سياسي شيعيان را بيان داشته است نظير تشكيل احزاب، بيداري شيعيان، تلاش براي اسلامي سازي كشور و همچنين به بررسي جريان وحدت دين و سياست پرداخته است و با توجه به رهبران اين جريان، در سه مرحله بيان كرده است.

1) مرحله اول عصر رهبري علامه مفتي جعفر حسين: در اين دوره كاري اساسي كه صورت گرفت تدوين اولين اساس نامه بود كه در آن بر اجراي فقه جعفري در قوانين شخصي و عمومي در قانون اسلامي پاكستان تأكيد شده بود و ديگر حضور نمايندگان در مراكز قانونسازي فدرالي، ايالتي و شهري، براي حفظ حقوق ديني، مذهبي و اقتصادي، فرهنگي.

2) مرحله دوم، عصر علامه شهيد عارف حسين حسيني: ايشان در راستاي نهضت اجراي فقه جعفري تلاشهاي گستردهاي انجام داد كه برخي شان عبارت است از 1) مشاركت شيعيان در امور سياسي 2) اجراي قانون اساسي كه به حالت تعويق قرار داشت. 3) تحريم رفراندم ساختگي ضياءالحق، 4) شركت در اتخابات. 5) تحريم انتخابات غير حزبي. 6) تدوين منشور سياسي براي حزب نهضت اجراي فقه جعفري.

3) مرحله سوم، عصر علامه سيد ساجد علي نقوي: ايشان نيز در قالب رهبري حزب فعاليتهاي سياسي ذيل را انجام داده است. 1) مذاكره با دولت در مورد حقوق سياسي شيعه. 2) مشاركت حزب در انتخابات مجلس سنا و ارسال يك نماينده در سنا كه پس از آن حزب و مجلس سنا فعاليت و همكاري زيادي داشتند. اما پس از روي كار آمدن پرويز مشرف باوجود تلاشهاي نهضت اجراي فقه جعفري در راستاي وحدت ميان مسلمانان، فعاليتهاي نهضت ممنوع اعلام شد. ولي در ادامه به جهت ائتلاف علامه ساجد نقوي با قاضي حسين احمد و فضل الرحمان يك ائتلاف جديدي بنام (متحده مجلس عمل) تشكيل داندند كه در انتخابات 2002م، بزرگترين پروزي خود را در تاريخ احزاب اسلامي اين كشور، با بدست گرفتن شصت كرسي مجلس، بدست آوردند.

{jcomments on}