چکیده
نقش زنان در تاریخ اسلام همواره مورد توجه محققین و دانش‌پژوهان بوده است. آنچه در این مطالعات و تحقیقات مورد توجه ویژه بوده است، تفاوت جایگاه زن در دوران جاهلیت و دوره اسلامی است. برخلاف آنچه شایع است. زن در دوران جاهلیت دارای رتبه مناسبی بوده است ولی در دوران اسلامی جایگاه زن مناسب‌تر و دینی و به دور از فساد و فحشاء گشت. در این پایان نامه سعی شده است با روش کتابخانه‌ای و با تحلیل حوادث به نقش زنان تا پایان حکومت امویان پرداخته شود. آنچه از این رهگذر به دست می‌آید این است که زنان در زمینه‌ای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی صاحب نقش بوده‌اند و همواره در ایفاء این نقش، فعال بوده‌اند. این موضوع در نوعی خود جدید است و می‌تواند راهگشای تحقیقات جدیدتر شود.
فهرست مطالب
مقدمه 1
فصل اول: کلیات و مفاهیم
کلیات 4
بیان مسئله 4
سؤال اصلی 4
سؤال های فرعی 4
فرضیه تحقیق 4
هدف از تحقیق 4
روش و نوع تحقیق 5
قلمرو تحقیق 5
پیشینه تحقیق 5
مفهوم شناسی 7
تفاوت نقش با جايگاه 7
جایگاه 8
جایگاه سیاسی 8
جایگاه اجتماعی 8
الف) خلافت اموی 8
1- معاویه بن ابی سفیان 9
تشکیل خلافت اموی 10
2- يزيد بن معاويه (يزيد اول)60-64ه 11
3- معاويه بن يزيد (معاويه ي دوم) 64ه 12
ب) خلفای مرواني 12
1- مروان بن حکم (64-65 ه) 12
2- عبد الملک بن مروان (65-86ه) 12
3- وليد بن عبد الملک ( ۸۶-۹۶ ه) 13
4- سليمان بن عبد الملک (96-99 ه) 13
5- عمر بن عبد العزيز (33-101 ه) 13
6- يزيد بن عبد الملک (101-105 ه) 14
7- هشام بن عبد الملک ( 105-125ه) 14
8- وليد بن يزيد بن عبد الملک (125-126 ه) 14
9- يزيد بن وليد بن عبد الملک ( 126-126 ه) 15
10- ابراهيم بن وليد بن عبد الملک ( 126-127 ه) 15
11- مروان بن محمد الجعدي (مروان دوم) (12-132ه) 15
فصل دوم: نقش سیاسی و اجتماعی زنان قبل و بعد از خلافت امام علی(علیه السلام)
بخش اول: نقش سیاسی و اجتماعی زنان قبل از خلافت امام علی(علیه السلام) 17
تشکیل حکومت امام علی(علیه السلام) 17
1- فاطمه زهرا(علیها السلام) 18
پيام ها و درس هاي خطبه حضرت فاطمه(علیها السلام) 20
دفاع از امامت و رهبري 20
عصمت حضرت فاطمه(علیها السلام) 21
فاطمه(علیها السلام) و بیداری اسلامی 21
حضرت فاطمه (علیها السلام) و تعهد اجتماعي 21
2- ام سلمه 23
1. نزول آيه تطهير در خانه ام سلمه 23
2. تناول ترنج بهشتي توسط رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) و اهل بيت(علیهم السلام)در خانه ام سلمه 24
3. سفارش رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) به ام سلمه درباره مقام امام علي (علیه السلام) 25
4. گواه گرفتن رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) از ام سلمه درباره حضرت علی(علیه السلام) 26
5. دفاع از فاطمه(علیها السلام) و همسرش علي(علیه السلام) 30
3- ميمونه 31
4- ام حبيبه 32
5- عايشه 33
پيشگويي رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) از رفتار عايشه با امام علي (علیه السلام) 33
زمينه سازي براي خلافت 34
تلاش در تثبيت و مشروعيت خلافت ابي بکر و عمر 36
6- ام ايمن 37
7- اسماء دختر عميس 38
بازگشت براي نماز اميرمؤمنان (علیه السلام)38
بخش دوم: نقش سیاسی و اجتماعی زنان در زمان خلافت امام علی (علیه السلام)39
1- ام سلمه 39
مناظره با عايشه درباره خلافت امام علي (علیه السلام) 39
واکنش در برابر تشکيل سپاه جمل 43
ارسال نامه و آخرين اتمام حجت با عايشه 43
نامه اطلاعاتي براي امام علي (علیه السلام) 45
ياري به امام علي(علیه السلام) 45
2- عايشه 46
3- حفصه 48
هم نوايي در ايجاد غائله جمل 49
اظهار خوشحالي حفصه از نامه عايشه 49
4- ميمونه 51
تأکيد بر پيروي از امام علي (علیه السلام)51
5- ام حبيبه 52
خرسندی در شهادت محمد بن ابي بکر 52
6- ام الفضل 54
7- ليلا غفاري 54
8- زن جاسوس، همسر هيثم بن اسود 55
9- ام الخير، دختر خويش بن سراقه 56
10- زرقاء بنت عدي 56
11- سوده بنت عماره 56
12- عسکر شبه بنت الطروش 57
13- بکارة الهلاليه 57
14- ام سيان صيداوي 57
15- قطام 57
فصل سوم: نقش زنان در عصر سفياني ها
بخش اول: نقش سياسي زنان در عصر سفياني ها 59
زرقاء دختر عدي بن سيرت همداني 59
عمرو بن حمق و همسرش آمنه 61
منتقل کردن آمنه از زندان کوفه به زندان شام 63
هديه اي براي همسر زنداني 64
اروي بنت الحارث بن عبد المطلب بن قريش 65
جروه بنت مره بن غالب التميميه 66
سوده بنت عماره بن الاسد الهمدانيه المانيه 66
ام الخير بنت الحريش البارقيه 67
نقش سياسي زنان در واقعه کربلا 68
زينب بنت علي بن ابيطالب (علیه السلام) 68
خطبه پرسوز و آتشين زينب (علیها السلام) در بازار کوفه 68
خطبه حضرت زينب (علیها السلام) در شام 70
ام کلثوم 70
فاطمه دختر امام حسين (علیه السلام) 71
رباب بنت امرئ القيس 71
ام وهب يگانه زن شهيده ميدان کربلا 72
ام عمرو بن جناده 72
ام خلف همسر مسلم بن عوسجه 73
زني از قبيله بني بکر بن وائل 73
هند بنت عبد الله بن عامر 74
جعده بنت اشعث بن قيس 76
ديلم دختر عمرو (دلهم) همسر زهير بن قين بن قيس انصاري بجلي 77
ماريه العبديه سعديه يا مرايه دختر منقذ عبديه 78
قيام درة الصدف دختر بن عمر انصاري به همراهي هفتاد زن 79
جمانه بنت مسيب بن نجبه 80
اسماء بنت عقيل بن ابيطالب 80
بخش دوم: نقش اجتماعي زنان در عصر سفياني 81
حجاب 81
کيفيت پوشش حضرت زهرا(علیها السلام) 81
متانت و عفت حضرت زينب (علیها السلام) 82
هتک حرمت يزيد جنايتکار نسبت به خاندان امام حسين (علیه السلام) 82
حضور زنان در عزاداري 83
نقش زنان در آموزش 86
الف) علوم ديني 86
ب) ادبيات 87
ميسون دختر بحدل بن انيف از قبيله کلب 88
ج) موسيقي و ترنم 90
ازدواج در عصر سفياني ها 91
وفاداري زنان در عصر سفياني ها 92
حضرت رمله، همسر باوفاي امام حسن(علیه السلام) 92
همسران حضرت امام حسین(علیه السلام) 93
د) پرستاري و پزشکي 96
فصل چهارم: نقش زنان در عصر مروانیان
بخش اول: نقش سياسي زنان در عصر مروانيان 99
اسماء بنت ابو بکر 99
ام البنين 100
زناني که به واسطه دفاع از عقايد شوهران خود کشته شدند 101
غزاله خروريه 103
فاخته بنت ابو هاشم بن عتبه 104
وضعيت کنيزان 104
نورا بنت مالک و عيوف بنت مالک همسران خولي بن يزيد اصبحي 105
دومه مادر مختار بن ابي عبيده ثقفي 107
ريطه بنت ابو هاشم عبد الله 107
ام عمرو بنت صلت 107
ام اسلم صاحبه الحصاه 108
ام غانم صاحبه الحصاه 109
ام ابيها دختر عبد الله بن جعفر 111
حره دختر حليمه سعديه 111
ام خالد مقطوع اليد 112
حبابة والبیه 113
ام الاسود 114
بخش دوم: نقش اجتماعي زنان در عصر مروانيان 117
الف) نقش زنان در آموزش 117
علوم ديني 117
ام ابيها بنت عبد الله بن جعفر بن ابيطالب 118
اسماء بنت زید بن الخطاب العدویه 118
ام الخیار همسر رباح بن عبیده 118
ربیعه ملقب به ام الخیر 118
ب) ادبیات 118
خرقاء العامریه 121
هند همسر حجاج بن یوسف ثقفی 122
ام حکیم بنت وداع الخزاعیه 122
دختر اسلم بن عبد البکری 123
سلامه 123
زینب بنت عکرمه بن عبد الرحمن بن حارث 124
ام البنین زن ولید بن عبد الملک و فاطمه خواهر خلیفه و همسر عبد العزیز 124
ج) موسیقی و ترنم 125
بوبه 125
عاتکه بنت شهده 126
سلامه و حبابه 126
د) پزشکی 127
ه) ورزش 128
وفاداری زنان در عصر مروانیان 128
حضور زنان در مراسم دینی 129
1- حضور زنان در مساجد 130
2- حضور زنان در حج 131
3- حضور زنان در عزاداری و نوحه سرایی 131
نتیجه گیری 133
فهرست منابع 134
نتیجه گیری
موضوع بُعد سیاسی ـ اجتماعی زنان در دوران ابتدایی اسلام از موضوعات مهم فکری است که از منظر تاریخی نیز اهمیت به سزایی دارد. زنان در دوره اسلامی از جایگاه و نقش ویژه‌ای برخوردار شدند به طوری که کمتر میدانی از میادین سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را می‌توان یافت که حضور زنان در آنجا نباشد. با نگاه به تاریخ صدر اسلام، در می‌یابیم که زنان در عرصه های مختلف اجتماعی، سیاسی و فرهنگی حضور فعال داشتند. به طور نمونه نقش های حضرت فاطمه زهرا در دوران پس از رحلت در دفاع از ولایت، بیداری مسلمانان و… یا عایشه همسر پیامبر که برای زمینه سازی خلافت ابوبکر و عمر دست به اقدامات سیاسی ـ اجتماعی زد تا هم نوایی برای ایجاد غائله جنگ جمل؛ یا نقش سیاسی زنان در واقعه کربلا را می‌توان از اهم این فعالیت‌ها نام برد. به طور کل شرکت زنان در بیعت‌ها و هجرت‌ها و امور نظامی جلوه‌ای از فعالیت زنان در دوره بوده است، همان طور که کثرت نام زنان محدّث و راوی و آگاه به علوم اسلامی و زنان شاعره و خطیب، بیانگر فعالیت وسیع فرهنگی زنان در این دوره است. البته نقش زنان در جامعه به روحیات و اخلاقیات طبقه حاکم نیز بستگی داشت. به طوری که در عصر سفیانیان نقش زنان پر رنگ‌تر نشان داده شده است. زنان در دوره اموی اگرچه در حوزه سیاست فروغی نداشتند ولی در زمینه های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی دارای نقش اساسی بودند.
