چکیده:
بعد از استقلال پاکستان و تلاش برای تشکیل دولت اسلامی در این کشور دیدگاه ھای اصلاح دینی زیادی مطرح شد که هنوز هم سفر خود را ادامه می‌دهند. در همین زمینه اندیشمندانی مانند علامه دکتر محمد اقبال، دکتر فضل الرحمن ملک و علامه جاوید احمد غامدی هم دیدگاه‌هایی اصلاح دینی را مطرح کردند که هدف تحقیق حاضر شناخت دیدگاه ھایی اصلاح دینی شخصیات مذبور است تا بر اساس آن بتوان شناخت از جریان اصلاح اندیشه دینی در پاکستان را به دست آورد روش تحقیق پژوهش، حاضر توصیفی تحلیلی است.
یافته‌های تحقیق حاضر نشان می دهد که اقبال بعنوان یکی از رهبران نھضت پاکستان اولین کسی بود که به اصلاح اندیشه دینی روی آورد و جمود فکری را بزرگ ترین مشکل مسلمانان دانسته اجتهاد را لازم و ضروری دانست هم‌چنین او فرهنگ اسلام را اصیل ترین فرهنگ قرار داده برای مسلمانان هند وجود یک کشور مستقل ضروری دانست تا در آن طبق موازین اسلامی زندگی کنند. هم‌چنین دکتر فضل الرحمن بعد از مطالعات گسترده بر این شد که فهم فقها، فهم صوفیا و فهم فلاسفه اسلامی بعنوان اسلام معرفی شده است باید در این زمینه اصلاح را پیش گرفت و برای رسیدن به احکام اسلامی روش های همچون روش تفسیر هرمنوتیکی را معرفی کرد.
هم‌چنین جاوید احمد غامدی با ارائه دیدگاه‌های اصلاح دینی توجه روشنفکران را به طرف خود جذب کرده است او جامعه اسلامی را بر حکومت اسلامی ترجیح داده جمهوریت را بعنوان نظام اسلام و قرآن معرفی می کند هم‌چنین اجتهاد را وظیفه هر مسلمان می داند. مهم ترین نتیجه پژوهش حاضر این است که در دیدگا های اصلاحی اقبال هماهنگی وجود ندارد، دکتر فضل الرحمن ملک با توجه به اقتضای زمان می خواهد مسائل جدید را پاسخ دهد و سعی جاوید احمد غامدی بر این است که با ارایه دیدگاه‌های اصلاحی ،قشر تحصیل کرده را به اسلام جذب کند.
کلیدواژه‌ها: جریان اصلاح، اندیشه دینی، تاریخ معاصر، پاکستان، علامه محمد اقبال، دکتر فضل الرحمان، جاوید احمد غامدی.
فهرست مطالب
اهداء و تقدیم: د
تقدیر و سپاس: ه
چکیده: و
مقدمه: 1
1- فــصــل اول 4
کلیات پژوهش 4
1-1. کلیات پژوهش: 5
1-1-1. تبیین موضوع: 5
1-1-2. سؤال اصلی: 5
1-1-3. سوالات فرعی: 5
1-1-4. فرضیه‌های تحقیق: 6
1-1-5. ضرورت تحقیق: 6
1-1-6. پیشینه تحقیق: 6
1-1-7. روش تحقیق: 9
1-2. شناخت و بررسی منابع: 9
1-2-1. منابع برای شناخت دیدگاه‌های اقبال لاهوری: 10
1-2-2. منابع برای شناخت دیدگاه‌های دکتر فضل الرحمن ملک 12
1-2-3. منابع برای شناخت دیدگاه‌های علامه جاوید احمد غامدی: 20
1-2-4. پژوهش‌های جدید: 21
1-3. تبیین مفاهیم: 23
1-3-1. جریان شناسی: 23
1-3-2. اصلاح اندیشه دینی: 25
1-3-3. پاکستان: 27
2- فــصــل دوم 28
مقدمه: 29
2-1. معرفی مختصر متفکران برجسته جریان اصلاح اندیشه دینی در پاکستان 30
2-1-1. علامه دکتر محمد اقبال (1877 – 1938م) 30
2-1-1-1. مبانی اندیشه‌های علامه محمد اقبال: 31
2-1-1-1-1. معرفت شناسی اقبال: 31
2-1-1-1-2. روش شناسی اقبال: 34
2-1-1-1-3. هستی شناسی اقبال: 37
2-1-1-1-4. انسان شناسی اقبال: 40
2-1-2. دکتر فضل الرحمن ملک (1919.1988م) 41
2-1-2-1. مبانی اندیشه‌های دکتر فضل الرحمن ملک: 42
2-1-2-1-1. معرفت شناسی دکتر فضل الرحمن: 42
2-1-2-1-2. روش شناسی فضل الرحمن: 45
2-1-2-1-3. هستی شناسی فضل الرحمن: 47
2-1-2-1-4. انسان شناسی فضل الرحمن: 48
2-1-3. علامه جاوید احمد غامدی (متولد1951م): 49
2-1-3-1. مبانی اندیشه‌های جاوید احمد غامدی: 50
2-1-3-1-1. معرفت شناسی غامدی: 50
2-1-3-1-2. روش شناسی علامه جاوید احمد غامدی: 51
2-1-3-1-3 هستی شناسی علامه جاویداحمد غامدی: 53
2-1-3-1-4. انسان شناسی علامه جاوید احمد غامدی: 55
2-1-3-1-4. خلاصه قسمت اول و مقایسه مبانی اقبال،فضل الرحمن و غامدی 56
2-2. ابعاد جریان اصلاح اندیشه دینی در پاکستان: 58
2-2-1. دیدگاه جریان اصلاح دینی در ساحت سیاست 58
2-2-2. دیدگاه جریان اصلاح اندیشه دینی در ساحت فرهنگ،اجتماع،دین: 65
2-2-3. دیدگاه جریان اصلاح اندیشه دینی در ساحت اقتصاد: 72
2-3. خلاصه فصل دوم: 80
2-3-1. مبانی اندیشه‌های علامه محمد اقبال: 80
2-3-2. مبانی اندیشه‌های دکتر فضل الرحمن ملک: 81
2-3-3. مبانی اندیشه‌های جاوید احمد غامدی: 81
2-2-1. دیدگاه جریان اصلاح دینی در ساحت سیاست 82
2-2-2. دیدگاه جریان اصلاح اندیشه دینی در ساحت فرهنگ،اجتماع،دین 83
2-2-3. دیدگاه جریان اصلاح اندیشه دینی در ساحت اقتصاد: 84
3. فــصــل ســوم 85
مقدمه: 86
3-1. عوامل سیاسی: 87
3-1-1. رویاروی استعمار نظامی و سیاسی 87
3-1-3. دولت اسلامی یا دولت سیکولار؟: 91
3-1-4. استقلال پاکستان 93
3-1-5. حکومت های نظامی پاکستان 96
3-1-6. برخی مواضع دولت پاکستان: 98
3-1-6-1. تجزیه پاکستان در 1971م: 98
3-1-6-2. اعلام کافر بودن، احمدیان از طرف پارلمان پاکستان1974م: 99
3-1-6-3. جنگ افغانستان 1979م 100
3-1-6-4. یازده ستامبر 2001م: 101
3-2. عوامل فرهنگی، اجتماعی: 102
3-2-1. هویت فرهنگی اجتماعی مسلمانان: 102
3-2-2. انحطاط 103
3-2-3. جمود فکری و اجتهاد تقلیدی 104
3-2-4. نظریه ها و تاویل های نا درست از مفاهیم دینی 107
3-2-5. تفرقه: 109
3-2-6. استفاده ابزاری از اسلام: 110
3-3. عوامل اقتصادی: 111
3-3-1. نظام سرمایه داری 111
3-3-2. فقر: 112
3-3-3. نظریه های اقتصادی اسلام 113
3-3-4.شکاف طبقاتی: 115
3-3-5. مسئله ربا: 115
3-3-6. برخی عقائد صوفی (ساده زیستی و…) 116
3-4. خلاصه فصل سوم: 118
3-4-1. عوامل سیاسی: 118
3-4-2. عوامل فرهنگی، اجتماعی: 119
3-4-3. عوامل اقتصادی: 120
4- فــصــل چــهــارم: 122
مقدمه 123
4-1. تاریخ پیدایش جریان اصلاح اندیشه دینی در پاکستان 124
4-1. دوره اول:قبل از استقلال پاکستان 126
-1. دوره دوم:از استقلال پاکستان (1947م) تا رحلت فضل الرحمن(1988م) 132
4-4-1. دور سوم:1988م تا الان 140
4-4. خلاصه فصل چهار: 143
4-1. دوره اول:قبل از استقلال پاکستان 143
-1. دوره دوم:از استقلال پاکستان (1947م) تا رحلت فضل الرحمن(1988م) 144
4-4-1. دور سوم:1988م تا الان 145
نتائج تحقیق: 146
منابع و مآخذ: 148
نتائج تحقیق:
در تحقیق حاضر به جریان اصلاح اندیشه دینی در پاکستان توجه شد و در این زمینه اندیشه‌های اصلاحی شخصیت های مهمی مانند علامه محمد اقبال، دکتر فضل الرحمن ملک و علامه جاوید احمد غامدی مورد بررسی قرار گرفت.
اینجا نتایج تحقیق به اختصار بیان می شود.
موضوع جریان شناسی اصلاح اندیشه دینی امروزه موضوع مهمی تلقی می شود و اندیشمندان سعی می کنند با اندیشه‌های اندیشمندان کشور های دیگر آشنایی پیدا کنند در این زمینه تحقیقاتی صورت گرفته است بحث اصلاح اندیشه دینی را در کشور پاکستان علامه محمد اقبال مطرح کرد و در این زمینه کتابی نوشت همین طور برخی دیگر مثل دکتر فضل الرحمن و جاوید احمد غامدی هم در این زمینه اندیشه‌هایی را ارایه دادند عامه مردم پاکستان به اندیشه‌های شخصیات مذبور زیاد توجه نکردند هم‌چنین نویسندگان هم موضوع اصلاح اندیشه دینی را خیلی کم پرداختند دکتر یکی از محقق معروف پاکستان سید حیسن محمد جعفری در این موضوع یک سیمنار برگزار کرد و بعد از ایشان به این موضوع خیلی پرداخته نشده است.
در تحقیق حاضر فرضیه پیش گفته بررسی شد و نتیجه چنین بود که اقبال در پاکستان اولین کسی بود که به اصلاح اندیشه دینی روی آورد و بر این شد که مسلمانان باید اجتهاد کنند و مسایل جدید را با کمک آن حل کنند همین طور دکتر فضل الرحمن هم ضرورت اجتهاد را مطرح کرده بر فکر اسلامی انتقاد کرده اجتهاد را برای حل مشکلات مسلمانان و به ویژه کشور پاکستان ضروری دانسته بر این شد که اجتهاد وظیفه همه مسلمانان می داند هم‌چنین به نظر او تشکیل حکومت اسلامی یکی از مهم ترین آموزه های اسلامی است.
دکتر فضل الرحمن در زمینه اصلاح اندیشه دینی از علامه محمد اقبال تاثیر های زیادی پذیرفت هم‌چنین بعد از ایشان اندیشمند معروف پاکستان علامه جاوید احمد غامدی بر فکر اسلامی رایج انتقاد کرده اجتهاد را وظیفه همه مسلمانان دانست و اندیشه‌های مانند جمهوریت نظام اسلام و قرآن است مطرح کرد.
هر سه نفر یاد شده در مورد اصلاح اندیشه دینی رعایت اقتضای زمان را لازم دانسته سعی کردند که با توجه به مبانی خود برای مسایلی راه حلی ارایه دهند.هر سه نفر بر اجتهاد تاکید کردند ولی تعریف و تعبیر اجتهاد هر سه نفر از یک دیگر مختلف است.
هر سه نفر تصوف را یکی از موانع پیش رفت اسلامی می دانند.
