چکیده
عالمان و طللاب علوم دینی در افغانستان نقش مهمی در تحولات فرهنگی، مذهبی، و سیاسی داشته و دارند. آنان به عنوان بیدارگران جامعه، دست به اقدامات بیدارگرانه فرهنگی مذهبی و سیاسی زدند و به دنبال پیشرفت های فرهنگی، سیاسی و رشد آگاهی های دینی و اخلاقی و اتحاد مذهبی در جامعه بودند و هستند. این تحقیق می کوشد نقش و تأثیر دو مرکز دینی بزرگ جهان اسلام یعی نجف و قم را در قلمرو جغرافیایی شیعه افغانستان بررسی کند و به این سؤال با توجه منابع مکتوب و شفاهی پاسخ دهد که مراکز دینی نجف و قم در بیداری فرهنگی، دینی، و سیاسی افغانستان چه تأثیر داشته اند؟
بر پایه سؤال مذکور تأثیر گذاری مراکز دینی نجف و قم در جامعه افغانستان و تأثیرپذیری بیداری فرهنگی، دینی و سیاسی را شیعیان این کشور از این مراکز دریافت کردند. این تحقیق محدوده زمانی سده بیستم و حوزه مکانی افغانستان آن هم قلمرو جغرافیای شیعی را جهت بررسی انتخاب نموده است. بررسی های صورت گرفته به این یافته ها انجامیده است. مراکز دینی نجف در بیداری دینی و فرهنگی احیا و توسعه مراسم فرهنگی، گسترش فرهنگ شیعی ایجاد زیرساخت های آموزش دینی، احیای ارزش های دینی، تقویت موقعیت دینی شیعیان، بیرون آمدن از تقیه، تلاش برای رسمیت یافتن مذهب تشیع و … را به دنبال داشته است و این مرکز در بیداری سیاسی به تلاش برای احقاق حقوق سیاسی شیعیان، آغازگر بیداری سیاسیِ، مطرح شدن روحانیت در عمل سیاسی، تلاش برای وحدت سیاسی شیعیان … انجامیده است.
مراکز دینی قم در بیداری دینی و فرهنگی به نتایج مانند کاربردی کردن مراسم فرهنگی، گسترش نمادهای شیعی، توسعه رسانه ها، رسمیت یافتن تشیع، گسترش آموزش دینی و … دست یافته است. این مرکز در بعد سیاسی نیز دفاع از حقوق سیاسی شیعیان، گسترش اسلام سیاسی و انقلابی، محوریت روحانیت در رفتار سیاسی، مشارکت سیاسی حداکثری شیعیان، شکل گیری احزاب و تشکل های سیاسی و … را به ارمغان آورده است.
برخی آسیب های مراکز دینی نجف و قم عبارتند از نپرداختن به دروس آکادمیک، عدم توجه به مباحث هنری، فقه محوری به جای دین محوری، اصالت به کاردهای موقعیتی، دامن زدن به مباحث قومی و نژادی، بی توجهی به تحول در حوزه علمیه، عدم شکل گیری وحدت ملی، انشعاب های مکرر حزبی، جنگ های داخلی، شکست پی ائتلافها، تقابل با نظام سیاسی، نفوذ جریان های چپ و مارکسیستی و … .
واژگان کلیدی: مراکز دینی حوزه علمیه نجف، حوزه علمیه قم، دانش آموختگان، طلاب افغانستانی، بیداری اسلامی، افغانستان، شیعیان.
