چکیده
این رساله چنانچه از عنوانش پیداست اصلاحات فرهنگی دوره حکومت امان الله خان در افغانستان (1919-1929) و مصطفی کمال در ترکیه (1923-1938)، را مورد بررسی مقایسه ای قرار داده است که در واقع نقطه عطف و یکی از حساس ترین و مهمترین رخدادهای تاریخ دو کشور مسلمان هم مذهب، به شمار می رود.
با توجه به انحطاط فرهنگی حاکم بر جوامع اسلامی از جمله افغانستان و ترکیه در عصر مورد بحث، امان الله خان و مصطفی کمال تحت تأثیر پیشرفت های صورت گرفته در غرب و با الهام گیری از نظریات روشنفکران، راه چاره این نابسامانی و فقر فرهنگی را در پیروی گام به گام از اقدامات صورت گرفته در غرب مسیحی می دانستند که روزگاری در انحطاط فرهنگی به مراتب بد تر از مسلمانان گرفتار بودند اما از مدتها به این سو، به تحولاتی شگرف و تعجب برانگیزی به خصوص در زمینه علوم و دانش جدید، دست یافته بودند.
به همین منظور، اقداماتی مشابهی برای نزدیک شدن و رسیدن به فرهنگ و تمدن مدرن روی دست گرفته شد که دو حالت بنیادی و صوری داشت؛ در حالت اول، علوم و آموزش جدید مورد توجه قرار گرفت، ارتباطات گشترش یافت، ادبیات و هنر سمت و سوی جدید پیدا کرد و … اما در حالت دوم، اقداماتی به خاطر در تضاد بودنش با آداب و عرف مرسوم در جامعه، واکنش های شدیدی را درپی داشت.
هدف و رسالت اصلی این پایان نامه، در واقع دست یابی به این پرسش است اساسی بود که با این که امان الله و مصطفی کمال، اقدامات مشابه، الگوی واحد، و هدف یکسان داشتند، و جامعه افغانستان و ترکیه هم در باورهای دینی، سنتی، بودن و حتی داشتن مذهب واحد مشترک بودند، اما چرا این پروژه در افغانستان به نابودی کامل مواجه شد؟
در بدو نظر این فرضیه مطرح شد (با توجه به چارچوب نظری این تحقیق) که شرایط و متغیرهای موجود در ترکیه زمینه را برای تحول در زمان مصطفی کمال آماده کرده بود در حالیکه افغانستان زمان امان الله خان فاقد آن شرایط بود. به همین منظور اشتراکات، تفاوتها، و شرایط حاکم بر جامعه افغانستان و ترکیه به عنوان بستر تحولات فرهنگی و هم یکسانیها و تفاوتهای اقدامات امان الله و مصطفی کمال و نیز واکنشهای متفاوتی مذهبی اجتماعی صورت گرفته، بررسی مقایسه ای شده و برایند آن به عنوان نتیجه نهایی بیان شده است.
کلید واژگان: بررسی تطبیقی، اصلاحات فرهنگی، افغانستان، ترکیه، امان الله، مصطفی کمال.
