چکیده
حکومت صفویه یکی از مهم ترین حکومت های شیعی بود و نقش در خور توجهی در گسترش تشیع و آیین های مذهبی شیعه ایفا کرده است. در دوره صفویه شیعیان فرصت یافتند آزادانه و به دور از بیم مخالفان، به برگزاری آیین های مذهبی خویش اقدام کنند. آیین های مذهبی امروز شیعیان، تداوم همان آیین هاست و بررسی آیین های مذهبی شیعه در دوره و قلمرو صفویه که موضوع این تحقیق است، می تواند درک و شناخت بهتری از این آیین ها ارائه کند.
روش راهبردی این تحقیق در مطالعه¬ی آیین های مذهبی شیعه، روش استنادی و نقلی است و روش عملیاتی آن نیز تحلیل تاریخی، براساس توصیف متکی بر تفسیر متن می باشد. در این راستا، به منابع تاریخی و سفرنامه های اروپایی این دوره توجه ویژه شده است و در کنار آن ها از آثار فقهی، حدیثی، و کلامی تدوین یافته در این دوره نیز استفاده می گردد.
این تحقیق، آیین های مذهبی شیعه را با توجه به دسته بندی آیین های مذهبی در انسان شناسی فرهنگی، به دو گروه آیین های گذار و آیین های تقویت تقسیم می کند. در فصل اول به زمینه ها، علل، و عوامل برگزاری آیین های مذهبی شیعه در قلمرو صفویه می پردازد؛ سپس، در فصل دوم، آیین های مذهبی گذار را که دربرگیرنده آیین های باروری و زایش، تولد، مرگ، ازدواج و طلاق است، بررسی می کند؛ در فصل سوم، آیین های مذهبی تقویت را که دربرگیرنده آیین های سرور و شادمانی، سوگورای و عزاداری و برخی دیگر از آیین های مذهبی شیعه است، بررسی می نماید. سرانجام، فصل چهارم به بیان برخی از پیامدهای سیاسی، فرهنگی، و اجتماعی برگزاری این آیین ها در جامعه صفوی می پردازد.
نتیجه به دست آمده این است که آیین های مذهبی شیعه در قلمرو صفویه بر پایه تعالیم و باورهای شیعی اما متأثر از افکار صوفیانه، سیاست های مذهبی صفویان و شرایط اجتماعی مردم برگزار می شدند. بدین ترتیب، استمرار آیین های مذهبی گذار و تقویت با توجه به زمینه ها و علل برگزاری آن ها، از سویی موجب تکریم شعایر شیعی و از سوی دیگر، موجب آمیختگی آیین های مذهبی با آرایه ها و خرافات شد.
واژگان کلیدی: آیین، آیین های مذهبی، آیین های گذار، آیین های تقویت، مناسک شیعه، تاریخ اسلام، صفویه.
