چکیده
در مرحله سقوط و انحطاط تمدن ها معمولا مسئله آسیب شناسی تمدن ها از مهم ترین مسایلی است که دهن دانشمندان آن تمدن را به خود مشغول کرده آنها را وامی دارد از سر تعلق خاطر و دلسوزی کوشش های علمی و عملی جهت نجات تمدن خود انجام دهد.
مسأله ای آسیب شناسی به صورت انحطاط شناسی دولت ها و اجتماع چنانچه ابن خلدون به آن پرداخته و یا به صورت آسیب شناسی پیروان دین که غالبا توسط علمای مذاهب صورت گرفته و صبغه مذهبی دارند در بین تحقیقات مسلمانان پیشینه طولانی دارد.
مطالعات انحطاط شناسی به صورت فلسفی، تاریخی و اجتماعی مطالعاتی است که قدمت چندانی ندارد ولی به لحاظ عملی و کاربردی و در عصر کنونی بسیار مورد توجه بوده و مبنای برنامه ریزی های کلان سیاسی، اجتماعی، و فرهنگی می باشد.
این نوع مطالعات به شکل امروزی اولین بار در جهان اسلام توسط سید جمال الدین حسینی معروف به افغانی مطرح گردید او معتقد بود فلسفه تاریخ و تاریخ تمدنها بهترین وسیله برای شناخت علل بالندگی و رشد و همچنین ضعف و افول جوامع است، براساس نظر سید جمال الدین، آسیب شناسی هر جامعه ای باید براساس پیشینه تمدنی آن بوده این آسیب شناسی باید اجزای مختلف تمدن را مانند یک پیکر درنظر گرفته و مسائل و حوادث را نباید به صورت جدای از هم و اتفاقی دیده و در نظر گیرد.
سید جمال الدین از تمدن و فرهنگ و اجزاء و کارکردهای آنها تعاریف کاملی داشته و هرگونه آسیب شناسی را براساس این نظریات بیان می کند. او شرط اول آسیب شناسی و اصلاح را وقوف مصلحان بر تاریخ و فلسفه تاریخ و تمدن ها می دانست.
در جان اسلام، او اولین فردی بود که به طور جدی به آسیب شناسی جهان اسلام به صورت آسیب شناسی تمدن اسلامی و به صورت یک واحد تمدنی پرداخت. وی معتقد بود باید دول مختلف اسلامی را به صورت یک تمدن بزرگ دید که در اثر بیماری از هم جدا شده ولی دارای پیوندهای محکمی است که می تواند آن را به دوران تعالی و رشد برگرداند.
سید جمال الدین ضمن معرفی اجزای تمدن و کارکردهای آن، آسیب شناسی کلی در مورد تمدن ها ارائه می کند که براساس آن می توان هر تمدنی را مورد مطالعه قرار داد.
از مهمترین بخشهایی که سید به آن اشاره می کند نظام اعتقادی تمدن است که پایه و اساس هویت هر تمدن به آن بستگی دارد و آسیب به آن می تواند موجب افول و سقوط تمدن گردد.
بر این اساس، مهمترین آسیب های تمدن ها، آسیب های درونی آنها و هجمه هایی است که به نظام اعتقادی آن وارد می شود.
در این تحقیق آسیب شناسی تمدن اسلامی براساس آرای سید جمال به دو دسته درونی و بیرونی تقسیم شده و ارائه گردیده است
