حجة الاسلام عبد الرضا عرب که مقاله خود را با موضوع «اندیشه سیاسی امام کاظم (ع)» در همایش سیره و زمانه امام کاظم(ع) ارائه می کرد با تاکید بر این مطلب که یک مقاله گنجایش بیان تعالیم سیاسی امام را ندارد گفت: در این مقاله فارغ از رفتارهای سیاسی دوران امام کاظم(ع)، تنها سخنان ایشان در این موضوع، مبنای تحقیق قرار گرفته است.
وی با اذعان به این که امامان(ع) از یک منبع فکری الهی بهره مند هستند ممکن است تعبیر اندیشه سیاسی را درباره آنان صحیح ندانست گفت: انتخاب این نام از روی مسامحه دانست و هدف اصلی را بررسی تعالیم سیاسی امام کاظم(ع) معرفی کرد.
این پژوهشگر مقاله خود را مبتنی بر محورهای مفاهیم سیاسی در سخنان امام کاظم(ع)، اهداف و اقسام حکومت از دیدگاه امام کاظم(ع)، مشروعیت حکومت، ویژگی های حکومت مطلوب، وظایف و کارکردهای حکومت و وظایف مردم در برابر حکومت ها معرفی کرد.
وی در بیان مفاهیم سیاسی بکار رفته در سخنان امام کاظم (ع) به مفاهیمی همچون امامت، ولایت، سلطان، دولت و امارت اشاره کرد و گفت: در عصر امام، مفهوم امامت، بار معنایی سیاسی داشت و خلفای عباسی نیز گاهی به همین اعتبار خود را امام می دانستند.
حجة الاسلام عرب، هدف حکومت از دیدگاه امام کاظم(ع) را رشد و کمال جامعه و برقراری عدالت معرفی کرد و اظهار داشت: در این زمینه روایات متعددی از این امام همام وجود دارد که ایشان بشارت به پیروزی دین اسلام و برقراری حکومت عدل الهی می دهند و اذهان را به این نکته رهنمون می سازند که اگر در جامعه عدالت اجرا شود همگان بی نیاز می شوند و عدالت از عسل شیرین تر است و هیچ کس نمی تواند عدالت را اجرا کند مگر این که آن را بفهمد.
وی تقسیم بندی حکومت ها از نظر امام کاظم(ع) را بر مبنای عدالت و حق دانست و با استناد به روایتی از ایشان گفت: اگر امام عادل باشد اجر و پاداش دارد و اگر جائر و ستمگر باشد حکومت برای او وزر و وبال خواهد بود. امام در تقسیم بندی دیگری حکومت را از نظر منشا مشروعیت، به حکومت های الهی و حکومت های مردمی تقسیم کردند.
این پژوهشگر تاریخ اهل بیت(ع) به بخش عمده سخنان امام کاظم(ع) درباره وظیفه مردم در برابر حکومت های ستمگر اشاره کرد و اظهار داشت: در این زمینه امام دو گونه توصیه دارند: یکی مبارزه قاطع با حکومت های جور با شیوه نقد و اعتراض به آن ها، پرهیز از همکاری با پادشاهان ستمگر، دعا برای نابودی حکومت های ظالم و صبر همراه با بصیرت، دیگری همکاری با حکومت های جور مشروط به این که این همکاری با هدف استفاده از این فرصت برای یاری رساندن به مظلومان و ضربه زدن به حاکمیت ظالمان صورت گیرد.
مشروح گزارش همایش سیره و زمانه امام کاظم(ع)
