گزارش کرسی ترویجی «موانع تشکیل امت اسلامی (تحلیلی بر بیانات مقام معظم رهبری)»
به همت گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت و با همکاری گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی ترویجی «موانع تشکیل امت اسلامی (تحلیلی بر بیانات مقام معظم رهبری)» با ارائه حجت الاسلام دکتر علی اکبر عالمیان و نقد حجت الاسلام دکتر محمد ملک زاده، عضو هیات علمی گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد. مدیریت این کرسی نیز بر عهده حجت الاسلام دکتر محمدسعید نجاتی بود.
دکتر عالمیان در ابتدای این جلسه به تبیین مفهوم «امت» پرداخت و با بیان این نکته که این مفهوم، مفهومى عقیدتى است، «مقصد» و «مقصود» بودن را ویژگی معنای لغوی «امت» دانسته و افزود: «به مجموعه اى از انسانها که هدف و مقصد واحدى آنان را دور هم جمع کرده باشد، «امت» می گویند.» وی امت اسلامي را نیز در امتداد نظريه «جهان‌وطني‌اسلام» بيان کرد و با اشاره به تعاریف صورت گرفته از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی، امّت اسلامی را مجموعه انسان هايي که در يک جهت، به سوي يک هدف و با يک انگيزه حرکت مي کنند، تعریف کرد. به اعتقاد وی، امّت اسلامی از منظر رهبر انقلاب دارای ویژگی هایی نظیر: وراى همه نژادها و ملیت ها، دارای دردها، دشمني ها، درمان ها و راه هاى علاج مشترك، معتقد به توحيد خالص و استقرار عدل و اخلاق در بين انسانها است. بر همین اساس از نظر ایشان: « امـت اسلامى مجموعه اى از انسانها هستند که از علم، اخلاق، حکمت، روابط صحيح واجتماع برخوردار از عدالت بهره مند ونتيجه همه اين ها رسيدن انسان به اوج تکاملى است که استعداد آن را خدا دراوقرارداده است.»
مدیر گروه تاریخ و سیره پژوهشکده حج و زیارت در ادامه به تبیین شکل گیری امـت اسلامى از لحاظ تاریخی و قرآنی پرداخت و گفت:«امت اسلامی،یکی از مفاهیم عمیقی است که در سپهر سیاسی جامعه و با بن مایه های معرفتی و تاریخی شکل گرفته و لزوم تشکیل آن در هر زمانه ای از ضروریات جوامع اسلامی به شمار می آید. این اصطلاح از لحاظ معرفتی، ریشه ای قرآنی دارد و خداوند در آیات 127 و 128 سوره مبارکه بقره بدان اشاره کرده است.»
وی مراحل تحقق امـت اسلامى از منظر تاریخی را نیز برشمرد و با تاکید بر این نکته که رسول خدا(ص) برای تحقق این ایده سترگ به سه اقدام مهم دست زد، این سه اقدام را عبارت از ایجاد و اجرای پیمان مواخات(برادری)، انعقاد پیمان نامه(عقبه اول و دوم) ودر نهایت؛ تشکیل حکومت ذکر کرد. دکتر عالمیان به مراحل چهارگانه تشکیل امت اسلامی از دیدگاه رهبر انقلاب پرداخت و خاطر نشان کرد:«از منظر رهبر معظم انقلاب اسلامی تشکیل امت اسلامی مراحل چهار گانه ای را طی کرده است. مرحله اول؛ مرحله پایه گذاری است که شامل مبارزات سيزده‌ساله مکّه می شود. مرحله دوم، مرحله کلید خوردن و نقطه شروع عملی است که به اعتقاد ایشان، امّت اسلامي با هجرت کليد خورد. مرحله سوم؛ مرحله ادامه مسیر است که با سختي‌ها و دشواري‌ها و گرسنگي‌ها و سختي‌ها ادامه پيدا کرد و مرحله چهارم، مرحله تحکیم و پایداری است که با مجاهدتها، مبارزه‌ها و فداکاري‌ها این مهم اتفاق افتاد.»
این پژوهشگر دینی، نقش افراد و یا دولت ها در تشکیل امت اسلامی را مهم دانست و با تحلیل دیدگاه آیت الله العظمی خامنه ای در این مورد گفت: «از منظر معظم له، دولتها می توانند نقش موثری را در این مسئله ایفاء کنند ولی انگیزه در دولتها خیلی قوی نیست. به همین خاطر رهبر معظم انقلاب به نقش گروه هایی اعتقاد دارند که در علوم اجتماعی به آن، «گروه های مرجع» می گویند. گروه های مرجع همان خواصّ دنیای اسلامندکه شامل: سیاستمداران، علما، دانشمندان، دانشگاهیان، طبقات بانفوذ و صاحب فکر، شعرا، نویسندگان و تحلیلگران سیاسی و اجتماعی می شود.»
دکتر عالمیان در ادامه به موانع تحقق امت اسلامی در زمان حاضر با توجه به دیدگاه های مقام معظم رهبری اشاره کرد و با تقسیم بندی آن به موانع بیرونی و درونی، به تبیین و تحلیل این موانع پرداخت. وی مهم ترین مانع بیرونی را تلاش دشمنان دنياي اسلام براي ممانعت از اتّحاد و انسجام مسلمانان با استفاده از تمامي ابزار و امکانات در دسترس خود دانست و در تبیین دومین مانع به «نقشه کاربردی دشمنان برای تحریک گسلهاي مذهبي درون دنياي اسلام» اشاره کرد.
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه «سیاست جهاني سازي غربی ها به منظور هضم فرهنگ هاي بومي و ديني و مستولينمودن يک فرهنگ واحد غربي بر کل دنيا» را سومین مانع بزرگ در این راه از منظر رهبر انقلاب دانست و افزود:«جهانی‌سازی یک پروژه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی به منظور به زیر سلطه در آوردن جهان اسلام است. بر همین اساس نیز از دیدگاه آیت الله العظمی خامنه ای جهانی شدن به معنای تبدیل شدن به یک پیچ و مهره‌ای در ماشین سرمایه‌داری غرب، بیشتر بلعیدن دنیا و دستگاههای مالی و اقتصادی وهمین طور در بُعد فرهنگی و سیاسی نیز «انحصارطلبیِ نظام استکبار» بوده و درون‌مایه جهانی‌سازی را تشکیل می‌دهند.»
وی در ادامه این نشست علمی، به تبیین و تحلیل موانع درونی تشکیل امت اسلامی ازمنظر رهبر معظم انقلاب پرداخت و با اشاره به سه عامل: ناهماهنگی و ناهمگنی مسلمانان با هم(فقدان برنامه دقیق و راهبردی جهت تعميق مناسبات فرهنگي و اقتصادي با ديگر مسلمانان)، تفرقه و چند دستگی بین مسلمانان و همین طور وجود گسل های اعتقادي و ديني( فرقه گرايي افراطي و دامن زدن به اختلافات دروني نظیرسلفي گري، وهابي گري و…..)، به بیان ابعاد این موانع از منظر معظم له پرداخت.
دکتر عالمیان در پایان سخنان خود به راههای تشکیل امت اسلامی از دیدگاه رهبر انقلاب پرداخت و مولفه هایی نظیر: شناخت شخصیت پیامبر اعظم(ص) به عنوان محور انسجام اسلامی، مبارزه با توطئه عمال تفرقه‌انگیز دشمنان، تسلیم نشدن در برابر نظم باطل جهانی، وحدت عملی بین همه مسلمانان، مواظبت در برابر خطر قومیت، مذهب و طایفه‌گری را از مهم ترین راههای تشکیل امت اسلامی دانست.
در ادامه این نشست، حجت الاسلام دکتر محمد ملک زاده به ارزیابی و نقد این کرسی پرداخت و گفت: «موضوع امت اسلامی و موانع تشکیل آن یکی مهم ترین و به روزترین مباحث مورد نیاز امروز جهان اسلام است و پرداختن به آن از اهمیت بسیاری برخوردار است از این جهت انتخاب این موضوع مهم جای تشکر دارد.در مجموع مطالب طرح شده دارای یک نظم منطقی و علمی است اما تذکر چند نکته از باب تکمیل بحث شاید مفید باشد. وی در این مورد موارد نه گانه ای را ذکر کرد که ذیلا تقدیم می گردد:
1- موضوع کرسی موانع تشکیل امت اسلامی است بر این اساس ثقل بحث باید بر روی موانع و چالشهایی گذاشته شود که جهان اسلام برای تبدیل شدن به امت اسلامی با آن مواجه است و از مباحث حاشیه ای و مقدمات بعیده مانند مراحل و چگونگی تشکیل امت اسلامی کاسته شود. البته می توان عنوان را به گونه ای تغییر داد که این مباحث را نیز شامل شود.
2- روش مباحث و شیوه بررسی موضوع مشخص شود. تاریخی، تحلیلی، اجتهادی و یا به روش دیگر
3- با توجه به اینکه در خصوص موضوع امت اسلامی کارهایی انجام شده از این رو نوآوری این بحث و جنبه تمایز این موضوع با کارهای انجام شده و کاستی های موجود نیز روشن شود.
4-مساله تحقیق به درستی تبیین شود. چه سوال یا دغدغه ای ضرورت پرداختن به این موضوع را توجیه می کند؟
5- مفهوم امت اسلامی یکی از پربسامدترین مفاهیم قرآنی است. آیات متعددی درباره اصطلاح امت اسلامی و اصطلاح مشابه یا هم عرض این واژه در قرآن آمده است مانند: امت قائمه، امت مسلمه، امت مقتصده، امت وسط، امت واحده، و… ارتباط این مفاهیم با امت اسلامی بررسی شود.
6- سیاست جهانی سازی و ارتباط آن با موضوع موانع تحقق امت اسلامی به درستی تبیین شود. از یک نگاه ممکن است این سیاست موید تحقق امت اسلامی باشد اما باید توضیح داد که این سیاست از سوی استکبار مطرح شده و توطئه ای علیه جهان اسلام و برای تغییر فرهنگ اسلامی است.
7- استنادات به بیانات رهبری بیشتر شود.
8- در ذکر مصادیق موانع تشکیل امت اسلامی از دیدگاه رهبری هنوز جای کار وجود دارد. مصادیق متعددی در این خصوص وجود دارد که مورد اشاره رهبری قرار گرفته است مانند: جهل و کج فهمی نسبت به تاریخ اسلام؛ عدم اطلاع کافی از عقاید مذاهب مختلف اسلامی؛ جهل به معارف عالیه اسلام؛ خودپسندی و تعصب و تکفیر مخالفان؛ دنیاطلبی؛ اهانت به مقدسات اسلامی از سوی شیعیان انگلیسی یا سنیان آمریکایی و… .
9- راهکارهای غلبه بر چالش ها و موانع از دیدگاه رهبری با تفصیل بیشتر مورد بررسی قرار گیرند.
