سی و دومین نشست شورای مدیران گروه های تاریخ قم در تاریخ 93/11/2 در «پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی»، وابسته به «دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم» توسط انجمن تاریخ پژوهان حوزه و به میزبانی دانشنامه اهل بیت (ع) و با حضور آقایان:
1. «نجف لک‌زایی» (رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی)؛
2. «حمیدرضا مطهری» (رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره و مدیر انجمن تاریخ‌پژوهان حوزه)؛
3. «نعمت‌الله صفری فروشانی» (مدیر دانشنامه اهلبیت)؛
4. «محسن الویری» (مدیر گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم)؛
5. «ناصر باقری بیدهندی» (مدیر گروه تاریخ مجتمع آموزش عالی امام خمینی)؛
6. «محمدرضا جباری» (مدیر گروه تاریخ موسسه امام رضا (ع) و موسسه امام خمینی)؛
7. «منصور داداش نژاد» (مدیر گروه تاریخ مرکز تحقیقات کامپیوتری اسلامی نور)؛
8. «حسین عبدالمحمدی» (مدیر گروه تاریخ مدرسه حجتیه)؛
9. «محمد مهدی فقیه بحرالعلوم» (مدیر گرئوه تاریخ پژوهشکده حج)؛
10. «شالباف» (مدیر گروه تاریخ مدرسه معصومیه)؛
11. «نورمحمدی» (مسئول سایت دانشنامه اهلبیت)؛
12. «سیدعلی خیرخواه علوی» (مدیر اجرایی دانشنامه)؛
13. «اعتصامی» (دبیر گروه کلام و اندیشه سیاسی –اجتماعی دانشنامه اهلبیت)؛
14. «حسین رسولیان» (دبیر انجمن تاریخ پژوهان)؛
15. «رضا براداران» (مدیر تأمین محتوای سایت دانشنامه اهلبیت)
برگزار گردید.
در ابتداآقای صفری ضمن قدردانی از حضور مسئولان گروه‌های تاریخ مراکز آموزشی و پژوهشی شهر قم، به معرفی کلی «دانشنامه اهلبیت (ع)» پرداختند و بعد از بیان تاریخچه‌ای از روند شکل‌گیری دانشنامه به معرفی ساختار، اعضای شورای علمی و روند کلی کار از ابتدا تابه‌حال پرداختند. چنانکه مداخل مصوب دانشنامه به همراه توضیحاتی دیگری از این پروژه به‌صورت مکتوب در ابتدای جلسه در اختیار اعضا قرار گرفته بود.
سپس آقای صفری ضمن بیان این نکته که در حال حاضر فعال‌ترین بخش دانشنامه،قسمت سایت آن می‌باشد از آقای رضا برادرانبه‌عنوان مدیر تأمین محتوای سایت خواستند تا توضیحاتی درروندتأمین محتوای سایت از ابتدا تا کنون ارائه دهد.
ایشان نیز ضمن اشاره به ضرورت‌ها و اهداف سایت دانشنامه و گزارشی از روند شکل‌گیری کار از آغازتا به امروز، به معرفی تک‌تکبخش‌های سایت مانند «شورای علمی»، «مداخل»، «مقالات»، «دائره‌المعارف‌ها، دانشنامه‌ها و …»، «پایان‌نامه‌ها»، «سایت‌ها»، «نرم‌افزارها» و«کتاب‌ها» پرداخته و عنوان کرده‌اندتابه‌حال قریب به 740 نفر ساعت صرف این کار شده است و بالغ بر هزار مقاله، پایان‌نامه، دائره المعارف، دانشنامه و … درمرود اهلبیت (ع) جمع آوری شده و آماده بارگزاری در سایت می‌باشد.
پس از آن تک‌تک اعضا به بیان نظرات خود در مورد دانشنامه پرداختند که اهم آن‌ها بدین قرار است:
آقای عبدالمحمدی ضمن خسته نباشید به متصدیان دانشنامه و عظمت کار آنان اظهار داشت که لینک شدن و ارتباط سازندهمؤسسات آموزشی و پژوهشی با دانشنامه یکی از کارهای مقدماتی مهمی است که باید صورت گیرد و در ضمن اضافه شدن مداخل معارفی به مداخل تاریخی در دانشنامه اهلبیت (ع) سبب خواهد شد تا این کار با فعالیت‌های دانشنامه‌های دیگر تداخل پیدا کند و ممکن است حق مداخل معارفی به‌درستی و به‌طور کامل ادا نشود. همچنین نظر بر این داشتند که کار به‌سرعت انجام گیرد و دچار فرسایش زمانی نگردد.
سپس آقای باقری بیدهندی ضمن قدردانی از فعالیت‌های صورت گرفته اظهار نمودند که ای‌کاش جزوه‌ی مکتوب در مورد مداخل و فعالیت‌های دانشنامه زودتر از زمان جلسه به دست دوستان می‌رسید تا فرصت مطالعه و تأمل بیشتری فراهم گردد و درعین‌حال پیشنهاد نمودند تاسیستم مدخل‌یابی باز بوده و امکان اضافه شدن مداخل در هر زمان وجود داشته باشد. درضمن نباید تنگ‌نظری در واگذاری مداخل داشته باشیم و معیارهای فراعلمی در گزینش افراد جهت نگاشتن مداخل وجود نداشته باشد و شایسته است که همراه با سعه‌صدر برای همه دوستانی که در این زمینه تخصص دارند،فرصت قلم‌زنی و نگارش فراهم گردد.
مدیر گروه تاریخ مجتمع آموزش عالی امام خمینی (ره) جامعه‌المصطفی، توجه به پیشینه در نگارش مداخل را دارای اولویت خواندند و پیشنهاد کردند تا با دوستانی که قبلاً در مراکز دیگر در مورد مداخل دانشنامه تألیفاتی داشتهاند، همکاری لازم صورت گیرد. درعین‌حالعجله و شتاب در نگارش کار را مناسبندانستند و در پایان اضافه کردن که با یک نگاه اولیه به نظر می‌رسد که در مداخل فقهی جاافتادگی‌های فراواین بوده و حضور بانوان اهلبیت (ع) در مداخل دانشنامه کم‌رنگ است. در ضمن در مورد شاگردان اهلبیت (ع)، گزینشی عمل شده است و کتاب‌هایی که با پیشوند و یا پسوند اهلبیت (ع) همراه است، انعکاس زیادی در دانشنامه نداشته است.
جناب آقای بحر العلوم که به‌عنوان مسئول گروه تاریخ پژوهشکده حج و زیارت در جلسه حضور داشتند، در ادامه به بیان نقطه نظرات خود پرداختند و به خلأهای موجود در دانشنامه اشاره داشتند ازجمله این‌که بسیاری از مداخل ازجمله فرزندان اهلبیت (ع) و علویانی که با ائمه چالش داشتهاند در مداخل دانشنامه وجود ندارند و بیش از 80 در صد از مداخل دانشنامه، در مداخل دانشنامه حج و حرمین پژوهشکده حج و زیارت موجود است و در ضمن کتابشناسی نیز چندان در دانشنامه به‌صورت قوی وجود ندارد. درعین‌حال که می‌توان با همکاری در نگارش مداخل از نویسندگان خواست تا مداخل مشترک را یک‌بار با برجسته‌سازی مطالب مربوط به حج و بار دیگر با تکیه بر اهلبیت (ع) بنگارند تا موازی‌کاری صورت نگرفته و در هزینه‌ها صرفه‌جویی شود.
در ادامه جلسه جناب آقای محسن الویری نیز نظرات خود را راجع به دانشنامه بیان فرمودند ازجمله آنکه سؤال کرد شیوه نامه‌نگارش دانشنامه چگونه است و آیا برآورد حجم برای دانشنامه شده است و همچنین برای آموزش نویسندگان آیا کارگاه‌های دانشنامه نویسی برگزار خواهد شد یا خیر؟ در ضمن باید ملاحظات علماء و مراجع را در زمینه نگارش دانشنامه‌ای با محوریتاهل‌بیت (ع)درنظر گرفت و با آنان جلساتی را برگزار کرد. چنانکه اگر قرار است دانشنامه در سطح بین‌المللی عرضه شود و به زبان‌های گوناگون ترجمه گردد، باید برای مخاطبان خارج از کشور نیازسنجی شده و هم در انتخاب مداخل و هم در نگارش محتوا نیازها و علائق و ظرفیت‌های آنان موردتوجه قرار گیرد چنانکه این دغدغه را می‌توان با نیازسنجی حضوری و یا مکاتبه‌ای از ایشان و همچنین نگارش مداخل مرتبط با آن‌ها توسط خودشان تأمین کرد.
در ضمن در مورد سایت هم، باید منابع فارسی و عربی در معرفی منابع اهل‌بیتی (ع) دیده شود و همچنین می‌توان از سایت‌هایی که کتاب رایگان عرضه می‌کنند، استفاده کرد.
جناب آقای محمدرضا جباری نیز در ادامه جلسه به بیان نظرات خود پرداختند و در ابتدا اشاره فرمودند که عضو شورای علمی دانشنامه نیز هستند و لذا بسیاری از دغدغه‌های دوستان در شورای علمی مطرح شده است و تأکید خود ایشان هم بر این مسأله بوده که از موازی کاری خودداری شود و در عین قوت و غنای محتوایی، باید قوت فکری و علمی و سلامت اعتقادی نویسندگان مقالات در نظر گرفته شود. چنانکه مرور تکمیلی دانشنامه از سیاست‌های کلی است بدین معنا که در فاز اول با 1089 مدخل، پروژهدر اولویت‌های اول مرتبط با اهلبیت (ع)شروع خواهد شد و در فازهای بعدی به اولویت‌های دوم و سوم در مورد اهلبیت (ع) توجه خواهد شد.
آقای داداش نژاد نیز اعلام آمادگی نمودند تا در تأمین محتوای دیجیتال سایت، مسئولان مربوطه را با بانک نرم‌افزاری«نور» یاری رسانند. در ادامه نیز اظهار داشتند که آیین‌نامه تدوین دانشنامه بسیار لاغر بوده و رویکرد و دامنه کار مشخص نیست و چنانکه جای بسیاری از مداخل ازجمله«مفاتیح‌الجنان» شیخ عباس قمی خالی به نظر می‌رسد.
جناب آقای لک زایی رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی چنین اظهار داشت که من خود را یک تاریخی می‌دانم و کار دانشنامه را یک امر مبارک تلقی می‌کنم و تمام تلاش خود را جهت پشتیبانی از این کار انجام خواهم داد و جلسات متعددی در این رابطه برگزارشده و الحمدلله مشکل بودجه دانشنامه حل شده و سعی بر این است که امکانات سخت‌افزاری برای تولید دانشنامه به‌موقعفراهمگردد و در اختیار مدیران مربوطه قرار گیرد؛اما درعین‌حال دو انتقاد را نسبت به دانشنامه وارد می‌دانم؛اول آنکه به نظر می‌رسد که 1089 مدخل برای دانشنامه در نگاه اول بسیار کم بوده و باید حداقل شش هزار مدخل در نظر گرفته شود و نکته دوم آنکه باید نگرش سنتی نسبت به دانشنامه عوض شود و ترتیب الفبایی سنتی سبب اتلاف وقت و معطلی زیاد و از دست دادن زمان خواهد بود و باید «بر خط» کار شود و همچنین کار به‌صورت «ویکی» وآزاد بوده و خوانندگان بتوانند در بهبود مداخل یاری رسانند. چنانکه این کار در ویکی شیعه با بیش از سه هزار مدخل تاکنون و به‌صورت آنلاین و با مشارکت خوانندگان فراهم شده است.
در ادامه جناب آقای نورمحمدی نیز پیشنهاد کردند که مداخلی که هنوز نویسندگان آن مشخص نشده است با همکاری سایر مراکز نوشته شود. بدین معنا که هم در انتخاب نویسنده و هم در نوع نگارش از سایر مراکز کمک گرفته شود تا با صرف هزینه‌ای کمتر، اثری به دست آید که برای مراکز دیگر نیز مناسب بوده و درعین‌حال از موازی کاری جلوگیری شود.
در پایان آقای صفری ضمن قدردانی از حضور اعضا و نقطه نظرات ایشان و همچنین تشکر از جناب آقای توسلی ریاست پیشین پژوهشگاه و آقایلکزاییبه‌عنوان رئیس کنونی این مرکز به پاسخ‌گویی به ابهامات مطرح‌شده پرداختند.
مدیر دانشنامه در ادامه چنین اظهار داشتند که ما هنوز در ابتدای راه هستیم و لذا ابهامات پیرامون ساختار و آیین‌نامه و شیوه‌نامه در ادامه راه مرتفع خواهد شدو با توجه به مصوبات امروز در مورد اساسنامه مشخص گردید که عمده‌ی اختیارات بر عهده‌ی شورای علمی خواهد بود و آن‌ها هستند که در نوع کار و نوع انتخاب مداخل و نویسندگان نظر می‌دهند و نظر اکثریت ملاک خواهد بود. در ضمن دست‌های مدیران دانشنامه چندان باز نبوده و همه‌ی امور به‌صورت آیین‌نامه‌ای و قانونی جلو خواهد رفت و لذا بسیاری از پیشنهادهای دوستان در گروه مطرح‌شده و بر اساس سیاست‌های کلی مورد تأیید قرار نگرفته است. چنانکه رویکرد کلی در دانشنامه، اثباتی و تقریبی خواهد بود و از ذکر مطالب تفرقه‌انگیز خودداری خواهد شد. در ضمن، تداخل‌ها و اولویت‌ها در مدخل گزینی لحاظ شده است و بنابراین موازی کاری نخواهیم داشت و رویکردها در نگارش مداخل با سایر مراکز متفاوت خواهد بود.
چنانکه کار زمان‌مند و کوتاه‌مدت خواهد بود و لذا با مسئولان پژوهشگاه به این جمع‌بندی رسیده‌ایم که اگر سخت‌افزاربه‌طور مداوم فراهم گردد با سیاست چابک سازی و برون‌سپاری فاز اول در عرض 6 سال به اتمام رسد. همچنان‌که در مورد ارتباط با مراکز آموزشی و پژوهشی یک نامه به همه دوستان داده شده است و تقاضا گردیده که با کمک خود و یا معرفی دوستانشان در انجام هر چه بهتر این کار به ما کمک کنند و لذا اگر افراد توانمندی را می‌شناسند که در زمینه مداخل دانشنامه صاحب اثر و یا پایان‌نامه‌ی ارزشمندی هستند، آنان را برای همکاری در نگارش مداخل به ما معرفی کنند. چنانکه این کار قرار است علمی و فراتر از دانشنامه‌های دیگر نگاشته شده و ضعف برخی از دانشنامه‌های اهلبیت (ع)ی را پر کند و در فاز اول و گام ابتدایی خود با 1089 مدخل مصوب در عرصه‌ی فعالیت‌های پژوهشی در زمینه‌ی اهلبیت (ع) ایفای نقش نماید.
البته این تعداد مداخل به‌عنوان فاز اول کار در نظر گرفته شده و در نسخه اولیه حجم کار حدود شش هزار صفحه پیش‌بینی‌شده و مدخل یابی همچنان باز است؛ اماهمه‌چیز در اختیار شورای علمی است و با تصویب اعضا، کار به‌پیش خواهد رفت و در ضمن در بخش کتابشناسی نیز تکیه بر منابع متقدم خواهد بود. چنانکه ملاحظات مربوط به مراجع و مسلمانان خارج از کشور نیز لحاظ شده است.
در پایان آقای مطهری که به عنوان مدیر انجمن تاریخ پژوهان حوزه علمیه قم، مدیریت جلسه را برعهده داشتند از حضور همه اعضا قدردانی نمودند.
/پایان/
