گزارش از دانشنامه فاطمی(س)

دانشنامه فاطمی در روز شنبه 30 فروردین مصادف با ولادت حضرت فاطمه(س) در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی رونمایی شد. این دانشنامه در 118 مقاله یا مدخل که توسط 96 نویسنده تالیف شده است، در شش جلد انتشار یافته است.

سیر نگارش

طراحی و نگارش دانشنامه فاطمی(س).در سال 1381  در دستور کار قرار گرفت و تا سال 1390 کار تولید و تصویب مقالات آن در پژوهشکده دانشنامه نگاری پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به پایان رسید. و در سال 91 و 92 ویرایش ادبی آن صورت پذیرفت.

در تألیف این دانشنامه، هدفهایی از سوی پژوهشگاه  مد نظر بوده است که در مقدمه دانشنامه به آن اشاره شده است.

1. تبیین جامع و علمی تاریخ زندگانی و جایگاه الهی حضرت فاطمه(س)، به منظور رفع ابهامات و پاسخ‌گویی به شبهات كلامی و تاریخی و نیز روشنگری و تحلیل تحریفات و انحرافات؛

2. توصیف و تحلیل بینش، شخصیت و كنش (تعالیم، اخلاق و سیره) آن بزرگوار، به‌مثابه نمونه انسان كامل، به‌منظور ارائه الگوی عینی زن مسلمان؛

3. تبیین ماهیت، مرتبت و حرمت حقوق زن، مبانی و منزلت نهاد خانواده و حقوق و تكالیف زنان از منظر اسلام، به‌منظور روشنگری، رفع شبهات، و تحریف‌زدایی از این موضوعات؛

4. گزارش نظریه‌های معارض با اندیشه دینی و نگرشهای متحجرانه و متجددانه درباره زن و نهاد خانواده و نقد آنها.

سیر تدوین دانشنامه

تولید و تدوین دانشنامه محصول کار پژوهشی جمعی و دارای چهل مرحله اصلی، و فرایندهای فرعی بسیار است. مراحل اصلی آن، به شرح ذیل است:

1. بررسی و جمع‌آوری پیشینه‌های تحقیقات، در حوزه علمی مورد نظر؛ 2. تهیه و تصویب طرح نخستینه و اهداف کلان دانشنامه؛ 3. بررسی و تعیین مختصات و اهداف کاربردی دانشنامه؛ 4. مطالعه و تبیین نظریه مبنا و چارچوب و پیش‌انگاره‌های حاکم بر مباحث دانشنامه؛ 5. طراحی ساختار کلان دانشنامه؛ 6. تنظیم اساسنامه محتوایی دانشنامه؛ 7. تأیید صلاحیت شورای علمی گروه‌ها؛ 8. ظرفیت سنجی، نیازنگاری و شبهه‌شناسی و موضوع‌یابی؛ 9. مدخل‌گزینی و تهیه فرم‌های مدخل؛ 10. سازماندهی مدخل‌ها؛ 11. تعیین صلاحیت محققان مورد نیاز و شناسایی و گزینش آنان؛ 12. دعوت از محققان و توجیه آنها، تا اخذ طرحنامه تحقیقی هر مدخل؛ 13. بررسی و تصویب نهایی طرحنامه هر مدخل و ارائه نقشه توصیفی مقاله (در صورت نیاز)؛ 14. انعقاد قرارداد با محقق؛ 15. پشتیبانی علمی، فکری و فنی محققان در طی تحقیق و تألیف مقالات؛ 16. دریافت مقاله؛ 17. ارزیابی اجمالی مقالات واصله به لحاظ نصاب علمی، استواری فکری و انطباق با شیوه‌نامه، طرحنامه و انجام اصلاحات؛ 18. حروف‌زنی و نمونه‌خوانی اولیه مقالات؛ 19. ارزیابی تفصیلی مقاله، به‌وسیله دو کارشناس علمی ـ محتوایی؛ 20. ارزیابی مقاله، به‌وسیله کارشناس واحد ویراستاری علمی ـ ساختاری؛ 21. وارسی و مصدریابی اجمالی منابع از حیث آیات، روایات و صحت اسنادی؛ 22. بررسی مقاله و ارزیابی‌های صورت گرفته در گروه علمی تخصصی؛ 23. اعمال اصلاحات به‌وسیله نویسنده یا کارشناسان علمی و فنی؛ 24. بررسی مجدد مقاله در گروه علمی ـ تخصصی و تأیید برای تسویه مالی با محقق؛ 25. ویراستاری علمی ـ ساختاری مقاله؛ 26. وارسی و مصدریابی تفصیلی مقاله؛ 27. بررسی و تصویب نهایی مقاله در شورای علمی؛ 28. اصلاحات علمی و ساختاری مقاله، بر اساس مصوبات شورای علمی دانشنامه؛ 29. بررسی و تصویب سازمان علمی نهایی دانشنامه در شورای علمی؛ 30. وارسی مجدد منابع و یکدست‌سازی ارجاعات و بسامان‌سازی کتاب‌نامه؛ 31. یکسان‌سازی نهایی مقالات، در واحد علمی ـ ساختاری؛ 32. ویرایش ادبی مقاله؛ 33. حروف‌زنی و نمونه‌خوانی نهایی مقاله؛ 34. بازبینی و تأیید واپسین مجلدات، به‌وسیلة اعضای شورای علمی؛ 35. انجام اصلاحات و تأیید نهایی مقاله، توسط گروه علمی؛ 36. امضای مقاله به‌وسیلة نویسنده؛ 37. بازویراست ادبی مقاله؛ 38. تهیه فهرست‌های اجمالی و تفصیلی؛ 39. صفحه‌آرایی و طراحی داخلی و خارجی مجلدات؛ 40. بازبینی نهایی و امضای مجلدات از سوی سرپرست دانشنامه.

برآيند دانشنامه

محصول تلاش جمعی همکاران دانشنامه، اثری است که سعی شده این ویژگی‌ها را داشته باشد:

1. مرجعیت علمی: در مجموعه حاضر، ضمن اعتراف به اینکه آنچه انجام پذیرفته است، با شأن حضرت فاطمه(س) فاصله بسیار دارد، در حد امکان سعی شده است حاصل پژوهش، حاوی مهم‌ترین و تحلیلی‌ترین اطلاعات باشد و كم‌وبیش خواننده را از مراجعه به منابع دیگر ـ جز برای آگاهی از جزئیات و تفصیل بیشتر ـ بی‌نیاز سازد و نیز مرجعی برای اهل تحقیق باشد.

2. ارائه الگوی زن مسلمان: هدف اساسی تولید این دانشنامه، آشنایی با آن حضرت(س) برای الگوگیری از رفتار و منش ایشان است؛ ازاین‌رو، افزون بر گزارش جامع از زندگی و منزلت ایشان، سیره ایشان در امور اخلاقی، عبادی، معنوی، همسرداری، خانه‌داری، تربیت فرزند و امور فرهنگی و اجتماعی و سیاسی، بررسی و هر کدام در مقاله‌ای مستقل تألیف شده است.

با رویکرد توصیفی و تحلیلی در نگارش مقالات، کوشیده شده به دور از احساسات و غلو یا انکار، آن حضرت(س) معرفی شود و ضمن بیان شخصیت و منزلت ملکوتی و مقام والای معنوی، تصویری روشن برای همگان ارائه گردد تا امکان الگوگیری از آن حضرت(س) فراهم آید.

3. دفاع عالمانه از حقایق تاریخی: در این دانشنامه، با زبان و روش علمی و استناد به منابع معتبر شیعه و اهل‌سنّت، به دفاع از حقایق و رخدادهای تاریخی، همان‌گونه که بوده، پرداخته شده و از اظهارنظرهای غیر مستند و دخالت دادن احساسات، پرهیز گردیده است.

4. فراهم ساختن امکان سنجش و قضاوت علمی: سعی شده است مقالات به گونه‌ای تألیف شوند که امکان سنجش علمی درباره چگونگی حوادث و نقل گزارشهای تاریخی و روایی، به وجود آید.

5. ارائة منظومه معرفتی: در مقالات اندیشه‌ای و حِکَمی، سعی شده است یک دستگاه منسجم فکری و منظومه‌ای معرفتی، با محوریت رابطه انسان کامل با آفریدگار، ارائه گردد.

ویژگیهای صوری

در دانشنامة فاطمی(س) سعی شده ویژگیهای رایج دانشنامه رعایت گردد، اما در مواردی نیز، بر اساس سیاست کلان پژوهشکده، به گونه‌ای دیگر اعمال شده است.

1. قطع: با توجه به چاپ و نشر دانشنامه امام‌علی(ع) در قطع وزیری و اقبال خوانندگان و به‌منظور سهولت در حمل و راحت‌خوانی، دانشنامه فاطمی(س) نیز در این قطع منتشر شد.

2. اندازه حروف: در این دانشنامه در متن مقاله، به علت گستره مخاطبین که انتظار می‌رود علاوه بر مراجعه موردی به عنوان کتاب مرجع، به مطالعه مجموعه مقالات آن علاقه‌مند باشند، از حروف ریز و متداول در دانشنامه‌ها استفاده نشده و اندازه حروف، در حد معمول کتاب‌های وزیری است.

3. صفحه‌آرایی: در صفحه‌آرایی دانشنامه پس از مشورت با استادان و کارشناسان فن و استقبال و اعلام رضایت خوانندگان فرهیخته از دانشنامه‌امام‌علی(ع)، این دانشنامه نیز به صورت یک‌ستونه، صفحه‌بندی شد.

4. شیوه درج منابع: نام مختصر مؤلف و شماره مجلد و صفحه آن، در مقاله داخل كمانك، بی‌درنگ پس از مطلب ذکر گردیده است. در درج منابع، اگر فقط از یک کتابِ مؤلفی استفاده شده، نام کتاب درج نشده است، اما اگر از بیش از یک کتاب او استفاده شده باشد، نام کتاب پس از نام نویسنده می‌آید.

اصول و ضوابط رعایت شده در دانشنامة فاطمي(س)

1. جامعیتِ مطالب اساسی: هر مقاله دانشنامه دربردارنده مطالب اساسی در موضوع خود است و آرای اصلی و معتبر، گزارش شده است تا مخاطب در این گونه مطالب از دیگر منابع ـ جز برای تفصیل و آگاهی از جزئیات ـ بی‌نیاز گردد.

2. مستند بودن مطالب: مطالب هر مقاله مستند به منابع معتبر و دست‌اول، از شیعه و اهل‌سنّت است. در مقالات، از ذکر گزارش‌های بی‌اعتبار پرهیز شده و فقط مطالبی آمده است که امکان صحت داشته و از نظر مأخذ و محتوا در خور اعتماد بوده‌اند. در استناد به منابع اهل‌سنّت نیز متن روایت، راوی، منبع گزارش، زمان وقوع حادثه و افراد شرکت‌کننده در آن، کاملاً بررسی شده است.

3. اصالت مآخذ: مآخذ مقالات، از کتاب‌های اصیل و دست‌اول و معتبر در موضوع خود هستند و ارزش استناد دارند،انتخاب شدند. ملاک برخورداری از ارزش استناد، قرار داشتن در ردیف جوامع روایی مهم و قرابت زمانی با رخداد مورد نظر (در موضوعات وصفی‌ ـ گزارشی) بوده است. همچنین اعتبار و شهرت مؤلف، مقبولیت نزد اصحاب علم، تعلق به صاحب نظریه مورد نقد یا تحلیل در مقاله، و قوام منطقی و تحلیلی، از دیگر ملاک‌های ارزشمندی در استناد بوده است. در مواردی که در منابع راجع به آنها اختلاف وجود داشته، ضمن نقل دقیق آنها، رویکرد مقاله بر اساس نظر مشهور بوده است.

4. پرهیز از تساهل علمی: در دانشنامه، به مشهورات اکتفا نشده و تنها ملاک مقبولیت، ارزش علمی و استنادی هر مطلب بوده است.

5. پایبندی به ساختار مطالب: در مباحث مرتبط با زندگی و منزلت حضرت(س)، پس از تبیین مفهوم مدخل، کل مقاله راجع به حضرت(س) است، اما در موضوعات کلامی و معارفی، از مطالب مرتبط (مانند پیشینه و اشاره به آرا دربارة آن موضوع) استفاده شده است تا بتوان کلمات حضرت(س) را به دقت تحلیل کرد. در مقالات فقهی و اجتماعی تنها ارائه ماهیت حقوق زن و تبیین مبانی نهاد خانواده در اسلام در نظر بوده است.

6. پرهیز از حاشیه‎پردازی: در هر مقاله، سعی شده مطالب مهم راجع به آن موضوع بیاید و از حاشیه‌روی پرهیز شود، ازاین‌رو، در نقل وقایع تاریخی و روایات و غیره، فقط آنچه مستقیماً با موضوع مقاله مرتبط بوده، ذکر گردیده است.

7. پرهیز از ارزش‌داوری و رعایت ادب علمی: در این دانشنامه کوشش شده است آرای صاحب‌نظران، حتی مخالفان، با نزاکت و ادب علمی و با بی‌طرفی و امانت نقل گردد و از تعصبات مذهبی و قومی پرهیز، و به روش منطقی و علمی به آنها پاسخ داده شود. دراین‌میان، روشنگری‌ عقیدتی نیز ضمن بیان حقایق علمی، حاصل شده است.

8. پرهیز از نقل‌قول مستقیم: در دانشنامه از ذکر نص آیات و روایات و حتی ترجمه صریح آنها پرهیز گردیده و به گزارش محتوای کلی و مفاد آن اکتفا شده است، ‌مگر در جایی که عین عبارت عربی آیه یا حدیث، مورد بحث مقاله بوده و در القای مفاهیم و براهین، نقش مستقیم داشته است. ازاین‌رو، در جلدهای تاریخ و سیره، تا حد ممکن به گزارش احادیث و حوادث تاریخی پرداخته شده، اما در جلد معارف فاطمی(س) ـ که محتوای مقالات، شرح و تحلیل کلمات حضرت(س) و استناد به آنهاست ـ به قدر ضرورت، نص کلام ایشان نقل گردیده است.

9. نظام چینش مدخل:  در دانشنامه فاطمی(س) نظام چینش مدخلها، موضوعی است. در این چینش، مدخلهای یک حوزه علمی و تخصصی در مجموعه‌ای جداگانه به چاپ می‌رسد و در چینش درونی مقالات نیز نظم منطقی متناسب با آن حوزه تخصصی، رعایت می‌شود.

ساختار علمی دانشنامه‌

بر اساس اهداف فوق ،مباحث این دانشنامه در ساختار علمی موضوعی در 118 مدخل و در دو بخش کلان ترتیب یافت:

1. حیات ، منزلت و شخصیت حضرت فاطمه(س)، که بخش اصلی را با 47مدخل در دوجلد تشکیل می‌دهد.

جلد اول: حوادث زندگی حضرت(س) از ولادت تا شهادت و همه اشخاص مرتبط با ایشان.

جلد دوم: اسماء و اوصاف، فضایل و ویژگیهای ممتاز شخصیت حضرت(س) ازعصمت وعلم و شفاعت و بررسی ابعاد مختلف سیره ایشان، جایگاه حضرت(س) نزد دیگران؛ کتاب‌شناسی حضرت(س)؛

2. حکمت و معارف فاطمی معرفی آثار برجای‌مانده از آن حضرت(س) از احادیث و خطبه‌ها و اشعار به عنوان منابع معارف فاطمی(س)؛ طرح و تحلیل اندیشه و تعالیم فكری ایشان درمباحث حكمی و معارف دینی؛ که در جلد سوم گرد آمده است.

این دو بخش  که شامل سه مجلد ابتدایی دانشنامه می شود بخش اصلی این دانشنامه را شامل است.

3. بخش ملحقات: بخش ملحقات دانشنامه، این بخش نیز در دو محور مباحث فقهی و حقوقی و مباحث اجتماعی راجع به زن و خانواده در دو جلد و 49 مقاله سامان یافته است. 

درجلد چهارم وپنجم:زن و خانواده با رویکرد حقوقی مورد توجه قرار گرفته است مانند تبیین جایگاه زن؛ مبانی حرمت وحقوق زن؛ حقوق و تکالیف زن در زندگی فردی،

و در جلد ششم زن و خانواده با رویکرد اجتماعی لحاظ شده است.  

محتوای علمی دانشنامه

در این بخش محتوای برخی از مقالات که در بخش اصلی دانشنامه که شامل سه مجلد نخست دانشنامه میشود و بیشتر به روش تاریخی نگاشته شده، معرفی میگردد.

جلد اول:

در ابتدای جلد اول به صورت اجمالی زندگی نامه حضرت فاطمه(س) به صورت اجمالی مورد توجه قرار گرفته است . تا خواننده با زندگی اجمالی آن حضرت آشنا شود. پس از آن مداخلی گنجانده شده است که به افراد مرتبط به آن حضرت ، مانند پدر، مادر، همسر و فرزندان تعلق دارد که در این مدخلها و مقالات سعی شده به صورت تاریخی و مستند حیات این افراد گزارش شود و ارتباط بین آنها و فاطمه زهرا(س) مورد توجه بیشتر قرار گیرد. در این مجلد برخی وقایع مانند ولادت ، ازدواج، فدک، شهادت، خاکسپاری و وصیت های فاطمه نیز در مداخلی گنجانده شده است. گفتنی است که برخی از مداخل مانند ، فدک، شهادت، ام کلثوم و محسن از نظر تاریخی اهمیت مضاعف دارند که در این مجلد جای گرفته اند. ویژگی مجلد اول آن است که مداخل آن رویکرد تاریخی دارند و از روش اسنادی در تدوین مداخل استفاده شده است.

جلد دوم:

جلد دوم دارای سه بخش است در بخش اول به فضائل فاطمه اختصاص یافته و برخی مداخل مانند عصمت،‌محدثه بودن و علم آن حضرت مورد توجه قرار گرفته و  جایگاه اخروی و شفاعت و تسبیحات فاطمه مداخلی را به خود اختصاص داده است. بخش دوم این مجلد هم به سیره فاطمی اختصاص پیدا کرده و سیره اخلاقی، عبادی فرهنگی، سیاسی، خانه داری و همسر داری و تربیت فرزند را مورد توجه قرار داده است. و در بخش سوم طی مداخلی شخصیت فاطمه از منظر دیگران مورد توجه بوده است و در نهایت  مدخلی هم به کتابشناسی آن حضرت اختصاص یافته است. پرداختن به جنبه های مختلف سیره فاطمی در این مجلد از ویژگیهای آن است .

جلد سوم:

در جلد سوم  که شامل سه بخش است بخشی با رویکرد تاریخی نگاشته شده است که شامل مداخلی مانند احادیث فاطمه خطبه های فاطمه مصحف و اشعار فاطمه میگردد.. دو بخش دیگر این مجلد با رویکرد روایی- کلامی نوشته شده است.

بخشی از مقالات این دانشنامه توسط اعضای گروه تاریخ مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره) نگاشته شده است. مانند مدخل فدک که توسط  نعمت الله صفری فروشانی و سید علیرضا عالمی نوشته شده، و مدخلهای اشعار فاطمه(س)، حسن بن علی(ع)، حسین بن علی(ع)، آسیب شناسی مطالعات زنان، زینب بنت علی(س)، ام کلثوم(س)، محسن بن علی(ع) توسط سید علیرضا عالمی تالیف شده است. مدخل مناقب و کرامات فاطمه توسط ناصر رفیعی محمدی  ریس مدرسه تاریخ و ادیان مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره) نگاشته شده است. همین گونه مدخل سیره فرهنگی و اجتماعی فاطمه توسط محسن الویری از اساتید گروه تالیف شده است.

همچنین محمد الله اکبری، (عضو هیئت علمی گروه تاریخ) مشاور و ارزیاب علمی و نعمت الله صفری فروشانی(مدیرگروه تاریخ) عضو شورای علمی گروه و مشاور و ارزیاب علمی و سید محمد رضا عالمی ویراستار علمی و ساختاری دانش نامه فاطمی بوده است.

عنوان های مداخل و نویسندگان آن به شکل زیر است:

جلد اول

دیباچه / علی اکبر رشاد   11

مقدمه دانشنامه / عبدالکریم بهجت‌پور و ابوالقاسم مقیمی حاجی       31

زندگینامة  فاطمه (س) / ابوالقاسم مقیمی حاجی  49

حضرت محمد (ص) / فاضل حسامی  68

حضرت خدیجه(س)  / اعظم رحمت‌آبادی      78

ولادت  فاطمه (س) / سیدمحمدکاظم طباطبایی    99

برادران و خواهران  فاطمه (س) / غلامحسن محرمی      112

 فاطمه (س)، همراه پیامبر  / غلامحسن محرمی     119

ازدواج  فاطمه (س) / سیدمحمدکاظم طباطبایی   128

 فاطمه (س) در کنار امام‌علی(ع) / علی‌اکبر ذاکری         152

فرزندان  فاطمه (س) فرزندان پیامبر  / صادق محمودی   1    165

حسن‌بن‌علی(ع) / سیدعلیرضا عالمی     182

حسین‌بن‌علی(ع) / سیدعلیرضا عالمی    198

زینب‌بنت‌علی(ع) / سیدعلیرضا عالمی      213

ام‌کلثوم / سیدعلیرضا عالمی                233

محسن‌بن‌علی(ع) / سیدعلیرضا عالمی   260

زنان همراه  فاطمه (س) / سیدحسن فاطمی موحد          274

فدک / نعمت‌الله صفری فروشانی و سیدعلیرضا عالمی       292

وصایای  فاطمه (س) / ابوالقاسم مقیمی حاجی              317

شهادت  فاطمه (س) / سیدمحمدجواد شبیری      333

خاک‌سپاری  فاطمه (س) / محمدعلی جاودان       358

جلد دوم

بخش اول: مقام و فضایل فاطمه(س)          13

اسماء و اوصاف فاطمه(س) / علی شاه‌علیزاده و علی گرامی         15

سیدهًْ نساءالعالمین / مائده رضایی      36

محدَّثه بودن فاطمه(س) / محمدکاظم رحمان‌ستایش           55

عصمت فاطمه(س) / عبدالحسین کافی و جواد شفیعیان     70

علم فاطمه(س) / ابوالقاسم مقیمی حاجی            93

تسبیح فاطمه(س) / علی‌اکبر زراعتیان 109

شفاعت و فاطمه(س) / زین‌العابدین قربانی        130

فاطمه(س) در آخرت / نجم‌الدین طبسی 157

مناقب و کرامات فاطمه(س) / ناصر رفیعی محمدی و محمدحسین صالح‌آبادی 172

بخش دوم: سیره فاطمی(س)         187

سیره‌شناسی / سیدعلی حسینی‌زاده و احمد مهدی‌زاده       189

سیرة اخلاقی فاطمه(س) / محمدرضا جباری     200

سیرة عبادی و معنوی فاطمه(س) / مهدیه‌سادات مستقیمی و فاطمه‌سادات دریاباری      224

سیرة همسرداری فاطمه(س) / صدیقه شاکری   248

سیرة تربیت فرزند فاطمه(س) / سیدعلی حسینی‌زاده       262

سیرة خانه‌داری فاطمه(س) / فریبا علاسوند      276

سیرة فرهنگی و اجتماعی فاطمه(س) / محسن الویری      295

سیرة سیاسی فاطمه(س) / فهیمه فرهمندپور      308

بخش سوم: فاطمه(س) در دیدگاه‌ها            321

فاطمه(س) از نگاه قرآن / محمدعلی رضایی اصفهانی     323

فاطمه(س) از نگاه پیامبر(ص) / رمضان محمدی           349

فاطمه(س) از نگاه امام‌علی(ع) / نهله غروی نائینی         366

فاطمه(س) از نگاه امامان(ع) / علی نصیری     378

فاطمه(س) از نگاه همسران پیامبر(ص) / علی غلامی دهقی          396

فاطمه(س) از نگاه صحابه و تابعان / علی نصیری         407

فاطمه(س) در فقه اسلامی / سیدضیاء مرتضوی            427

فاطمه(س) در گزارشهای تاریخی اهل‌سنّت / محمدرضا هدایت‌پناه  453

فاطمه(س) در شعر فارسی / محمدصادق بصیری و جواد شفیعیان  483

فاطمه(س) در شعر عربی / علیرضا محمدرضایی و عالیه‌سادات واصلی      516

کتاب‌شناسی فاطمه(س) / علی معموری           561

جلد سوم

بخش اول: منابع معارف         11

احادیث فاطمه‌(س) / علی‌نقی خدایاری و اصغر غلامی      13

خطبه‌های فاطمه(س) / سیدمسعود پورسیدآقایی  45

مصحف فاطمه(س) / محمدعلی مهدوی‌راد  64

دعاهای فاطمه(س) / احمد مهدی‌زاده        88

اشعار فاطمه(س) / سیدعلیرضا عالمی      110

بخش دوم: معارف نظری       121

خداشناسی / احمد مهدی‌زاده       123

عدل الهی / رضا برنجکار       154

ایمان / عبدالهادی مسعودی و احمد مهدی‌زاده      179

انسان‌شناسی / گروه حکمت فاطمی        203

نبوت پیامبر(ص) / علی ربانی‌گلپایگانی       221

قرآن‌شناسی / صدیقه مهدوی‌کنی  232

امامت / عزالدین رضانژاد       253

شیعه / رحیم لطیفی و علی‌نقی خدایاری   271

مهدویت / سیدمحمدکاظم طباطبایی         279

مرگ و برزخ /‌ابوالقاسم مقیمی حاجی        294

معاد / ابوالقاسم مقیمی حاجی      320

دنیا و آخرت / رحیم لطیفی و مسعود امامی 359

بخش سوم: معارف عملی     379

اخلاق و فضایل / زهرا خزاعی         381

تربیت / علی‌همت بناری       412

سیاست و عدالت / سیدکاظم سیدباقری   439

فلسفة احکام / ابوالقاسم علیدوست         454

جلد چهارم

جایگاه ارزشی زن / فریبا علاسوند    11

تفاوتهای طبیعی زن و مرد / محمدرضا زیبایی‌نژاد         40

نسبت میان زن و مرد / فریبا علاسوند            73

فلسفه تفاوت در حقوق زن و مرد / سیف‌الله صرامی        105

جنسیت و زبان قرآن / مجید دهقان      128

کلیات نظام حقوق زن در اسلام / محمود حکمت‌نیا          156

حقوق زنان، واقعیتها و چالشها / علی محمدی جورکویه    188

روش‌شناسی حقوق زن / محمود حکمت‌نیا        220

بلوغ و رشد دختران / عباس کلانتری خلیل‌آبادی            266

پوشش زن / محمدابراهیم شمس ناتری، حسین هوشمند     288

عبادت زن / سیدضیاء مرتضوی       305

روابط زن و مرد / علی محمدی جورکویه         347

مالکیت زن / فرج‌الله هدایت‌نیا           373

ارث زن / سیداحمد میرخلیلی و حسین هوشمند   392

جلد پنجم

بخش اول: مسائل زن       11

ولایت زن / محمدجواد ارسطا          13

مرجعیت زن / محمد قائنی             34

قضاوت زن / احمد حاجی‌ده‌آبادی     57

شهادت زن / محمد صالحی مازندرانی         81

قصاص و دیة زن / احمد حاجی‌ده‌آبادی          99

بخش دوم: خانواده           129

ولایت بر ازدواج / اسماعیل نعمت‌اللهی         131

شروط ضمن عقد نکاح / فرج‌الله هدایت‌نیا      156

ازدواج موقت / محمد صادقی           187

تعدد زوجات / ابراهیم عبدی‌پور        216

سرپرستی خانواده / محمدمهدی مقدادی     237

معاشرت به معروف / علی‌اکبر زراعتیان         263

مهریه / فرج‌الله هدایت‌نیا    278

نفقه زن / زهره رجبیان      297

طلاق / سیدعلی علوی‌قزوینی       325

عِدّه / غلامرضا پیوندی       348

حضانت / حسین قافی      375

جلد ششم

   بخش اول: مسائل زن    13

   اسلام و تحول در شخصیت زن / حسن بستان          15

  زن اسوه / عبدالکریم بهجت‌پور      42

 فمینیسم / حسین بستان          69

جنسیت و اخلاق / زهرا خزاعی   110

تربیت جنسی / محمد بهشتی    136

اخلاق جنسی / احمد دیلمی      15

تربیت دینی دختران / محمد داوودی           184

روابط اجتماعی زن و مرد / سیدمهدی اعتمادی‌فرد     196

پوشش زن / فتحیه فتاحی‌زاده و حسین بستان        222

اشتغال زن / مسعود آذربایجانی 

آسیبشناسی مطالعات زنان / حسین خزائی و سیدعلیرضا عالمی         268

بخش دوم: مسائل خانواده         291

خانواده / حسین بستان 293

 ازدواج / مرضیه صادقی رشتی     332

 تعدد زوجات / محمدرضا سالاری‌فر 364

ازدواج موقت / محمدرضا سالاری‌فر            380

همسری / محمدرضا شرفی و سیدحسین فخرزارع    399

مادری / نرگس خدامی دستجردی            425

مدیریت خانواده / فاضل حسامی  453

طلاق / حسین شرف‌الدین          478

/پایان/