حجة الاسلام و المسلین دکتر محمد رضا جباری روز سه شنبه 27 خرداد 1393 در برنامه زلال تاریخ رادیو معارف در ادامه بررسی حوادث جنگ احد، به موضوع پرچمداری در جنگ های رسول الله (ص) پرداخت و با ارائه شواهد و مستندات تاریخی، امام علی (ع) را پرچمدار رسول الله معرفی کرد.
در برنامه گذشته به مشورت پیامبر (ص) با اصحاب اشاره شد که ایشان دیدند آن ها با این استدلال که ممکن است ماندن در مدینه، موجب گستاخ تر شدن مشرکان شود، راغب به خروج از مدینه هستند؛ در حالی که خود حضرت، ترجیح می دادند جنگ را در مدینه انجام دهند.
پیامبر (ص) بعد از نماز عصر داخل منزل رفتند و زره پوشیدند و از منزل خارج شدند. برخی از اصحاب احساس پشیمانی کردند و گفتند: نکند ما چیزی را بر شما تحمیل کرده باشیم؟ ما چنین حقی نداریم. واقدی در مغازی خودش ج 1 ص 213 می نویسد: آن حضرت فرمودند: شما را به این کار فراخواندم ولی نپذیرفتید. برای پیامبری که لباس جنگ بپوشد، تا جنگ نکرده سزاوار نیست از تن درآورد. بنگرید که چه فرمانی به شما می دهم و آن را اطاعت کنید. با نام خدا حرکت کنید و صبر کنید که پیروزی با شماست . یعنی در این جا نیز آن ها را به حال خود وانگذاشتند.
خروج پیامبر (ص) از مدینه همراه با حدود هزار نفر از اصحاب، بعد از نماز عصر روز جمعه است که گفتیم در روز آن میان ابن اسحاق و واقدی اختلاف نظر وجود دارد.
اولین کاری که آن حضرت کردند انتخاب پرچمدار بود. این منصب، بسیار مهم بود و در آن زمان پرچم را به دست شجاع ترین افراد می دادند تا با یک دست پرچم را حمل کند و با دست دیگر حمله کند. در احد پرچم مشرکین، به دست طلحة بن ابی طلحة از بنوعبدالدار بود که پیامبر (ص) در خواب دیده بودند که کبش الکتیبه یعنی پرچمدار قریش کشته می شود.
دسته ای از روایات گویای این هستند که امام علی (ع) پرچمدار سپاه اسلام بوده است. دو تعبیر «لواء» و «رایة» در روایت آمده است که هر دو به معنای پرچم است ولی از بعضی از روایات و استنباطهای مورخان و محدثان بر می آید که لواء مهم تر بوده است. پرچم اصلی سپاه را گاهی لواء می گفتند. البته پرچم های فرعی تری نیز وجود داشته است که به میمنه و میسره سپاه و یا مهاجرین و انصار یا قبایلی ممکن بود پرچم داشته باشند اختصاص داشته است که از آن ها به رایة تعبیر می شده است.
گفته می شود که پیامبر (ص) پرچم اوسی ها را به اسید بن حضیر و پرچم خزرجی ها را به سعد بن عباده دادند. در برخی روایات آمده است که پرچم مهاجران را به امام علی (ع) داده اند ولی از مجموع روایات بر می آید که پرچم کل سپاه به دست امام علی (ع) بوده است.
دسته ای از روایات به صورت عام، امام علی (ع) را پرچمدار تمامی غزوات معرفی کرده اند. در این زمینه می توان به کتاب الصحیح من سیرة النبی الاعظم (ص) تالیف علامه سید جعفر مرتضی ج 7 ص 98 به بعد اشاره کرد. ایشان بحثی بنام «اللواء مع علی علیه السلام» را در نقد روایتی آورده اند که بر اساس آن روایت، گفته شده که لواء در احد در دست امام علی (ع) بود اما وقتی پیامبر (ص) مطلع شدند پرچم مشرکان در دست طلحة بن ابی طلحة از بنوعبدالدار است دستور ادند پرچم از علی (ع) گرفته شود و به مصعب بن عمیر که او هم از بنو عبدالدار بود داده شود. ایشان شواهدی مبنی بر عدم صحت چنین مطلبی ارائه کرده اند.
ایشان دو دسته از روایات را به عنوان شاهد معرفی می کنند: یک دسته روایات عام است که امام علی (ع) را پرچمدار پیامبر در تمامی جنگ ها معرفی می کند و دسته دیگر بطور خاص، امام را پرچمدار در جنگ احد می داند.
1- روایتی از ابن عباس نقل شده که گفت: علی (ع) چهار ویژگی داشت که احدی دارای آن نیست. اولین عربی و عجمی است که با پیامبر نماز خوانده است. صاحب لواء پیامبر در کل جنگ ها بود. زمانی که در احد، همگان فرار کردند علی (ع) همراه پیامبر ماند. علی بود که پیامبر را در قبر نهاد.
2- ذخائر العقبی از ابن عباس نقل می کند: علی (ع) پرچمدار پیامبر (ص) در روز بدر بود و حاکم نیشابوری در ادامه می گوید: او در همه جنگ ها این گونه بوده است.
3- جابر بن عبدالله انصاری می گوید: برخی از اصحاب از پیامبر سوال کردند: روز قیامت، رایت و پرچم شما را چه کسی حمل می کند؟ ایشان فرمودند: من يحسن أن يحملها إلّا من حملها في الدنيا؛ عليّ بن أبي طالب. آن کسی حمل می کند که در دنیا رایت مرا حمل می کرد. در برخی جاها بجای رایة، لواء آمده است.
4- سعد بن ابی وقاص دید که کسی در مدینه به امام علی (ع) ناسزا می گوید و مردم دورش جمع شده اند. نتوانست تحمل کند. ایستاد و گفت: برای چه علی را شتم می کنی؟ آیا اولین مسلمان نبود؟ آیا اولین نمازگزار با پیامبر نبود؟ زاهد ترین مردم نبود؟ عالم ترین مردم نبود؟ آیا او پرچمدار پیامبر در غزوات نبود؟ این مطلب در منابع اهل تسنن و مستدرک الحاکم ج3 ص500 نیز آمده است.
5- امام علی (ع) با اصحاب در جریان شورای شش نفره در یکی از مناشدات خویش می فرماید: شما را به خدا قسم می دهم که آیا در میان شما کسی غیر از من هست که صاحب رایت پیامبر (ص) از روزی که به رسالت مبعوث شد تا زمانی که از دنیا رفت باشد؟ گفتند: اللهم لا.
6- درباره احد، شواهد خاصی داریم. مثلا در ذخائر العقبی، تاریخ الخمیس، الریاض النضره و امثال آنها آمده است که از امام علی (ع) نقل شده است که دست راست ایشان که پرچم در آن دست بود در روز احد شکست. پیامبر فرمود: پرچم را در دست چپش قرار دهید. «فانه صاحب لوائی فی الدنیا و الآخرة»
7- ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه ج6 ص289 و علامه امینی در الغدیر ج10 ص168 آورده اند که امام حسن (ع) در جمع تعدادی از دشمنان مانند عمرو بن عاص در حضور معاویه و ولید فاسق که تعریضی به امام علی (ع) با بیان جامعی، فضایل ایشان را بیان کردند. در ضمن آن بیانات فرمودند: «و انشدکم الله کان صاحب رایة رسول الله یوم بدر و ان رایة المشرکین کان مع معاویه و مع ابیه ثم لقیکم یوم احد و یوم الاحزاب و معه رایة رسول الله و معک و مع ابیک رایة الشرک.»
شما را به خدا سوگند می دهم که علی (ع) صاحب پرچم رسول الله در روز بدر بود و پرچم مشرکان در دست معاویه و پدرش بود. سپس روز احد و احزاب که با آن ها ملاقات کردید با علی (ع) پرچم رسول الله بود و پرچم مشرکان در دست تو و پدرت بود.
8- روایت ابن هشام نیز جالب است: «لما اشتد القتال یوم الاحد جلس رسول الله تحت رایه الانصار و ارسل الی علی بن ابی طالب (ع) أن قدم الرایة» هنگامی که روز احد درگیری شدت گرفت پیامبر (ص) زیر پرچم انصار نشست و فردی را نزد علی بن ابی طالب (ع) فرستاد تا به او بگوید که پرچم را جلو ببرد. امام علی (ع) جلو رفتند و شروع به رجز خوانی کردند. از آن طرف پرچمدار مشرکان ابوسعید بن ابی طلحه جلو آمد و در یک مبارزه، امام علی (ع) او را کشت. گفته اند که صاحب لواء و پرچم اصلی در روز احد، علی (ع) بود که پیامبر (ص) او را جلو فرستاد؛ زیرا پرچمدار اصلی سپاه باید جلو می رفت.
9- ابورافع می گوید: کانت رایة رسول الله یوم احد مع علی و رایه المشرکین مع طلحه بن ابی طلحه.» ابورافع در این جا بطور مطلق می گوید و اشاره ای به پرچم های دیگر نمی کند.
این ها روایاتی است که جای هیچ تردیدی برای ما باقی نمی گذارد که صاحب لواء پیامبر (ص)، علی (ع) بوده است. البته این که گفتیم در تمامی مشاهد پرچمدار است منظور جنگ تبوک نیست؛ چرا که امام علی (ع) در آن جنگ حضور نداشتند.
سوال: پرچمدار، تنها پرچمدار بوده یا جنگ نیز می کرده است؟
صرف پرچمدار نبوده است؛ چون دشمن فورا او را مضروب می کرد. باید از پرچم دفاع کند و مبارزه کند و محافظت از پرچم مستلزم مبارزه و شجاع بودن پرچمدار است.
متن برنامه های تاریخی رادیو معارف
