سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) – طاهره مهری: امام علی (علیه‌السّلام) درباره اوضاع اعراب در عصر جاهلیت چنین می‌فرماید: «خداوند پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) را به رسالت مبعوث ساخت، که جهانیان را بیم دهد و امین آیات وی باشد، در حالی که شما ملّت عرب بدترین دین و آیین را داشتید و در بدترین سرزمین‌ها زندگی می‌کردید، در میان سنگ‌های خشن و مارهایی که فاقد شنوایی بودند، آب‌های آلوده را می‌نوشیدید و غذاهای ناگوار را می‌خوردید، خون یکدیگر را می‌ریختید و پیوند خویشاوندی را قطع می‌کردید، بت‌ها در میان شما برپا بود (و پرستش بت شیوه و آیین شما) و گناهان سراسر وجود شما را فرا گرفته بود.» در چنین شرایطی حضرت محمد بن عبدالله (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم)، مشهور به محمد امین، آخرین پیامبر الهی و از نسل حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) در این قوم به پیامبری مبعوث شد.
درباره زمان و مکان دقیق ولادت آن حضرت بین مورخان اختلاف وجود دارد ولی بنابر قول مشهور، در فجر روز جمعه ۱۷ ربیع‌الاول سال عام‌الفیل برابر با سال ۵۷۰ میلادی در شهر مکه به دنیا آمد و با تولد آن حضرت تغییرات شگرفی در سراسر عالم پدیدار شد. به مناسبت روز میلاد پیامبر اکرم (ص) مروری داریم بر کتاب «شمائل‌النبی»، اثر ابوعیسی محمدبن عیسی ترمذی با ترجمه و استخراج احادیث و حواشی دکتر محمود مهدوی دامغانی که از سوی نشر نی منتشر شده است.
ماه فروماند از جمال محمد(ص)
کتاب شمائل‌النبی از محمد بن عیسی ترمذی که به «شمائل الترمذی» نیز معروف است، شامل احادیث و روایاتی است در وصف شمائل و اخلاق حضرت محمد (ص)، مولف خصائل حضرت رسول را با بهره‌گیری از اسناد در چندین باب گرد آورده است. محمد بن عیسی ترمذی از محدثان بزرگ سده سوم هجری خراسان و یکی از شش مولف صحاح اهل سنت است، به گفته برخی از خاورشناسان او سرشناس‌ترین مرد منطقه ترمذ در آن قرن بوده است. ترمذ شهری در ماوراء‌النهر قدیم است که بر کرانه رود جیحون قرار دارد. این شهر در حمله مغول به سختی ویران شد و دیگر هیچ‌گاه به آن اهمیت و عظمت نرسید. این شهر اینک در جمهوری تاجیکستان قرار دارد.
نام این کتاب که در نسبت آن به ترمذی تردیدی نیست و دومین اثر ارزنده، اوست که از دستبرد حوادث روزگار محفوظ مانده است، به صورت شمائل‌النبی، شمائل‌المحمدیه، الشمائل النبویه و الخصائل‌المحمدیه در منابع و مآخذ آمده است و بیشتر به شمائل ترمذی معروف است. این کتاب از دیرباز مورد توجه اهل فضل قرار گرفته است و افرادی چون جلال‌الدین سیوطی و ابن حجر هیثمی بر آن شرح نوشته‌اند و تا آنجا که از کشف‌الظنون حاجی خلیفه و ایضاح المکنون اسماعیل پاشا برمی‌آید، بیست و پنج شرح و تلخیص از آن صورت گرفته است.
کتاب شمایل دارای پنجاه و شش باب است. سی و دو باب آن در جلد اول و بیست و چهار باب آن در جلد دوم است. در جلد اول ۲۰۶ حدیث و در جلد دوم ۱۸۷ حدیث و در جمع دارای ۳۹۳ حدیث است و حدود ده حدیث مکرر است که در ابواب مختلف آمده است. در برخی از ابواب مانند باب عبادت رسول خدا (ص)، احادیث بیشتری آمده است و در برخی دیگر کمتر است و برخی از ابواب نظیر باب روی بند بستن رسول خدا (ص) در شدت گرمای نیمروز فقط یک روایت دارد.
چهار باب درباره خصائص جسمی پیامبر (ص) است که در آنها چگونگی چهره و رنگ پوست و مهر نبوت و موی و موهای سپید و طرز آراستن موهای ایشان بررسی شده است و چهل و سه حدیث را دربردارد. هفت باب در مورد لباس و کفش و دمپایی و عمامه و ردا و ازار و مهر و انگشتری آن حضرت است که چهل و نه حدیث را شامل می‌شود. سه باب به بیان اسلحه پیامبر (ص) –شمشیر، زره، مغفر- اختصاص دارد که در آنها هشت حدیث نقل شده است. چهار باب به بیان چگونگی نشستن، راه رفتن، تکیه دادن به اشیا و تکیه دادن به اشخاص و به یاری آنان راه رفتن، مطرح است که یازده حدیث را شامل است. دوازده باب از کتاب درباره قدح، بستر، چگونگی خوابیدن، خوردن، آشامیدن، خورش‌ها، آشامیدنی‌ها، نان، میوه، چگونگی دست شستن آن حضرت پیش و پس از غذاست که هفتاد و پنج حدیث را در بردارد. ابواب دیگر کتاب به بیان گفتار، خنده، مزاح، تواضع، چگونگی اخلاق، آزرم، عبادت و نماز و روزه‌های مستحبی، گریستن، نام‌ها و القاب، خون گرفتن و سختی زندگی رسول خدا (ص) و عمر ایشان و وفات و میراث و سعادت دیدار آن حضرت در خواب است.
چند باب از کتاب «شمائل‌النبی»
درباره مُهر نبوت
قتیبه بن سعید، از قول حاتم بن اسماعیل، از جعد بن عبدالرحمن برای ما نقل می‌کرد که می‌گفته است، از سائب بن یزید شنیدم که می‌گفت: خاله‌ام مرا به حضور پیامبر (ص) برد و عرضه داشت، ای رسول خدا! این خواهرزاده‌ام دردمند و بیمار است. پیامبر (ص) بر سر من دست کشید و برای برکت در عمر من دعا فرمود. در آن حال پیامبر (ص) وضو گرفت و من از آب وضوی آن حضرت نوشیدم، سپس پشت سرش ایستادم و به مهر نبوت که میان دوش‌های ایشان بود، نگریستم و آن را دیدم که به اندازه تخم کبک بود.
سرمه کشیدن رسول خدا (ص)
محمد بن حمید رازی، از ابوداود طیالسی، از عباد بن منصور، از عکرمه، از ابن عباس نقل می‌کند که پیامبر (ص) فرمود: با اِثمِد سرمه بکشید که بینایی را روشنی می‌بخشد و مژه‌ها را می‌رویاند. ابن عباس پنداشته است که پیامبر (ص) را سرمه‌دانی بوده است که به هنگام خواب بر هر چشم خود سه بار سرمه می‌کشیدند.
جامه رسول خدا (ص)
محمد بن حمید رازی، از فضل بن موسی و ابوتمیله و زید بن حباب از عبدالمومن بن خالد، از عبدالله بن بریده از ام‌سلمه (ره) برای ما نقل کردند که می‌گفته است: در نظر رسول خدا (ص) خوش‌ترین جامه پیراهن بود.
کفش رسول خدا (ص)
هناد بن سری، از وکیع، از دلهم بن صالح، از حجیر بن عبدالله، از ابن بریده، از پدرش بریده برای ما نقل کرد که نجاشی برای پیامبر یک جفت کفش- دمپایی- سیاه ساده فرستاد، پیامبر (ص) آن را پوشید و سپس وضو گرفت و بر همان‌ها مسح کشیدند.
شمشیر رسول خدا (ص)
محمد بن بشار، از وهب بن جریر، از پدرش، از قتاده، از اَنَس برای ما نقل کرد که می‌گفته است: دستگیره شمشیر رسول خدا (ص) از نقره بوده است.
چگونگی راه رفتن پیامبر (ص)
قتیبه بن سعید، از ابن‌لهیعه، از ابی‌یونس، از ابوهریره برای ما نقل کرد که می‌گفته است: هیچ چیز را و هیچ‌کس را زیباتر از پیامبر (ص) ندیده‌ام. گویی خورشید در چهره‌اش خانه داشت و هیچ‌کس را ندیده‌ام که از پیامبر (ص) سریع‌تر حرکت کند و راه برود، گویی زمین برای او درنوردیده می‌شد. ما خسته می‌شدیم و آن حضرت همچنان به راحتی راه می‌رفت.
صفت نان پیامبر (ص)
محمد بن مثنی بن بشار هر دو از محمد بن جعفر، از شعبه، از ابواسحاق برای ما نقل کردند که از عبدالرحمن بن یزید شنیدم که از برادر خود اسود بن یزید از قول عایشه نقل می‌کرد که می‌گفته است: خاندان پیامبر (ص) تا هنگامی که رحلت فرمود، حتی از نان جوین هم دو روز پیاپی سیر نشدند.
استفاده رسول خدا (ص) از عطر
محمد بن رافع قشیری و تنی چند غیر از او، از قول ابواحمد زبیری، از شیبان، از عبدالله بن مختار، از موسی بن انس بن مالک، از پدرش انس نقل می‌کردند که می‌گفته است: پیامبر (ص) عطردانی داشت که در آن آمیزه‌ای از عطرها بود و از آن خود را خوشبو می‌فرمود.
هنر ترمذی و اهمیت کار او در این است که تالیفی مستقل انجام داده استو تمام روایات مربوط به شمایل را یک‌جا جمع کرده و زحمت مراجعه به ابواب پراکنده آثار مختلف را از دوش پژوهشگران برداشته است.
کتاب «شمائل‌النبی (ص)» تالیف ابوعیسی محمد بن عیسی ترمذی و ترجمه و استخراج احادیث و حواشی دکتر محمود مهدوی دامغانی با ۲۰۹ صفحه و شمارگان ۵۰۰ نسخه از سوی نشر نی منتشر شد.
