سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): سال ۱۴۰۲ نیز به روزهای پایانی خود نزدیک شده است، سالی که چون سال‌های دیگر فراز و نشیب‌های بسیاری با خود داشت. در این سال نیز تعدادی از اهالی تاریخ و سیاست که با قلم خویش به پرباری این عرصه ارج و ارزشی بخشیده‌اند، از میان ما کوچیده و به دیار باقی رهسپار شدند. در این گزارش به پاس عمر پربارشان و آثار ارزشمندی که از خویش بر جای گذاشته‌اند، یادی از آنها کرده‌ایم.
درگذشت مورخ، پژوهشگر و همدان‌شناس
پرویز اذکایی جمعه ۲۵ فروردین در سن ۸۴ سالگی و به علت بیماری درگذشت.
پرویز اذکایی عمر طولانی خود را وقف علم و دانش کرد و در حوزه تاریخ علم و فلسفه، فهرست‌نگاری و کتاب‌شناسی به تأمل و تعمق پرداخته و با اشتغال به تحقیق، تألیف، ترجمه و تصحیح متون ارزشمند، آثار گرانقدری درباره بزرگان ایران‌زمین همچون ابوریحان بیرونی و زکریای رازی به دست داده است.
آن مرحوم که خود کار در کتابخانه را تجربه کرده بود و به اهمیت آن آگاه بود، ۱۵ هزار جلد کتاب و نشریات ادواری کتابخانه شخصی و خانه خود را برای تبدیل شدن به یک کتابخانه عمومی وقف کرد. این اقدام ارزشمند ضمن ارج نهادن به سنت پسندیده وقف راهی را گشود تا دیگران نیز پای در آن نهاده تا درخت تناور فرهنگ، علم و اندیشه ایران اسلامی بیش از پیش تقویت شود. او همواره کتابداری را یک شغل مقدس و افتخار خود را «کتابدار» بودن می‌دانست.
درگذشت عضو شورای عالی علمی دائره‌المعارف بزرگ اسلامی
فاطمه کریمی، عضو شورای عالی علمی دائره‌المعارف بزرگ اسلامی و عضو هیئت‌های باستان‌شناسی سازمان میراث فرهنگی ایران سه‌شنبه ۱۲ اردیبهشت درگذشت.
فاطمه کریمی متولد ۱۳۲۴ در تهران بود که در زمینه باستان‌شناسی تحصیلات عالیه داشت و علاوه بر این‌که عضو هیئت باستان‌شناسی سازمان وقت میراث فرهنگی بود، در سال ۱۳۷۸ سرپرست کاوش علمی در دژ حسن صباح الموت بود، در سال ۱۳۷۴ سرپرستی هیئت کاوش در قلعه باستانی بندر هرمز را به عهده داشت و از سال ۱۳۸۷ تا زمان حیات، مدیر بخش هنر و معماری دائره‌المعارف بزرگ اسلامی بود.
مقدمه‌ای بر هنر کاشیگری ایران، هنر سفالگری دوره اسلامی ایران، گلستان خیال، مقدمه‌ای بر شناخت رباط در ایران، کاوش کنگاور و کارنامه علمی باستان‌شناسی ایران از جمله تألیفات و مقالات فاطمه کریمی است.
مدیر تولید اسبق موسسه پژوهشی میراث مکتوب به دیار باقی شتافت
دکتر عبدالحسین مهدوی، مدیر تولید اسبق مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب، در غربت غرب، ۲۴ اردیبهشت پس از تحمل بیماری حاد ریوی به دیار باقی شتافت.
مهدوی متولد افغانستان بود. در ایران دکتری دامپزشکی گرفت، اما دل در گرو ادبیات فارسی داشت و به شعر و ادب عشق می‌ورزید. به همین دلیل، به‌طور آزاد به کلاس ادبیات برخی اساتید چون زنده‌یاد زرین‌کوب می‌رفت.
مهدوی در سرودن شعر تسلط داشت. گاه منتخباتی از دفتر شعرش را برایمان می‌خواند. با زنده‌یاد قیصر امین‌پور رفاقتی دیرین داشت و مرگ قیصر اندوه سنگینی بر دلش نشاند. دقت‌های ادبی او موجب شد چند سالی مدیر تولید مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب شود. بسیاری از آثار مؤسسه را با دقت می‌خواند، ویرایش می‌کرد و بی‌آنکه اعتراضی و گلایه‌ای بکند، کار دیگران را آماده برای صفحه‌آرایی می‌کرد.
از آغاز فعالیت مجله آینه میراث، عضو تحریریه بود و گاه در نقد و معرفی و داوری مقالات از هیچ همکاری دریغ نداشت. رساله گل و بلبل مهجور همدانی را برای کتابخانه مجلس تصحیح کرد. فروتن و مؤدب و خوش‌رو بود.
پیشکسوت صنعت گردشگری و هتل‌داری ایران درگذشت
جلال نصیریان، پیشکسوت صنعت گردشگری و هتل‌داری ایران سه‌شنبه ۳۰ خردادماه ۱۴۰۲ در سن هشتاد سالگی درگذشت.
جلال نصیریان‌زاده شهرستان اهر در استان آذربایجان غربی به سال ۱۳۲۲ بود که در سال ۱۳۴۸ و در سن ۲۶ سالگی، کارشناس تسهیلات جهانگردی سازمان جلب سیاحان وقت بود و در سال‌های واپسین کارشناس درجه‌بندی هتل‌های کشور شد و به هتل‌ها مراجعه می‌کرد و استانداردهای آموزشی و روندهای کاری هتل‌های ایران را جهت‌دهی می‌کرد.
نصیریان در سال‌های ۱۳۵۱ و ۱۳۵۲ به عنوان رییس جلب سیاحان کرمان فعالیت کرد. تلاش‌های حرفه‌ای او برای معرفی کرمان سبب شد بورسیه دوره فوق لیسانس مدیریت جهانگردی و هتل‌داری را برای سال‌های ۱۳۵۲ تا ۱۳۵۵ به مدت ۴ سال در انگلستان دریافت کند. نصیریان پس از این دوره در سال ۱۳۵۵ به کشور بازگشت و جزو نخستین افرادی بود که آموزش گردشگری را به صورت حرفه‌ای در ایران آغاز کرد.
کتابشناس و پژوهشگر متون تاریخی درگذشت
علی رفیعی علامرودشتی، نویسنده، کتابشناس، محقق و پژوهشگر متون تاریخی و رجالی، ۵ تیرماه ۱۴۰۲، در ۷۲ سالگی دار فانی را وداع گفت.
علی رفیعی علامرودشتی نویسنده، کتابشناس، مصحح و محقق در حوزه فقه و اصول، علوم حدیث، رجال، تاریخ و تراجم و عضو دایرهالمعارف بزرگ اسلامی متولد سال ۱۳۳۰ در علامرودشت فارس بود. وی دوران مکتب و ابتدایی را در علامرودشت گذارند و سپس برای ادامه تحصیل به شهرهای شیراز و نجف مهاجرت کرد. رفیعی سال ۱۳۵۰ به ایران بازگشت و در حوزه علمیه قم زیر نظر آیت‌الله اصفهانی، آیت‌الله گلپایگانی، مرعشی نجفی و وحید خراسانی، اصول فقه، تفسیر و کلام را فراگرفت.
این نویسنده و پژوهشگر فقید سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در زادگاهش، مبارزاتی علیه رژیم پهلوی داشته و چندین بار توسط ساواک دستگیر شد. وی بعد از انقلاب به کار تدریس در دانشگاه تربیت معلم مشغول شد و در کنار تدریس به کار تحقیق و پژوهش پرداخت و آثار زیادی را تألیف کرد. بنیاد دایرهالمعارف اسلامی، دایرهالمعارف بزرگ اسلامی، دایرهالمعارف تشیع، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، مرکز دایرهالمعارف اسلام ترکیه، دایرهالمعارف فلسطین، دایرهالمعارف ادب فارسی، مرکز دارالحدیث، مرکز دایرهالمعارف امام خمینی (ره) و مرکز ترجمه قرآن از مراکزی هستند که زنده‌یاد رفیعی در امور پژوهشی با آنها همکاری داشته است.
درگذشت استاد روابط بین‌الملل دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران
محمدعلی شیرخانی، استاد روابط بین‌الملل دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران پنجشنبه ۱۵ تیرماه درگذشت.
محمدعلی شیرخانی متولد سال ۱۳۳۵، استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی روابط بین‌الملل بود. او مدیر گروه روابط بین‌الملل ۱۳۹۲←۱۳۹۴، عضویت، هئیت تحریریه فصلنامه علمی – پژوهشی مدیریت نظامی ۱۳۹۱- ۱۳۹۴، عضو هیات مشاوران فصلنامه انگلیسی IRFA IRAN REVIEW OF FOREIGN AFFAIRS ۱۳۹۰←۱۳۹۵، عضو هیات تحریریه مجله دانش سیاسی ۱۳۸۷←۱۳۹۵، عضو هیات تحریریه مجله علوم سیاسی ۱۳۸۴←۱۳۹۵، عضو هیات تحریریه مجله رهیافت‌های سیاسی و بین‌الملل دانشگاه شهید بهشتی ۱۳۸۴←۱۳۹۵ بود.
سید محمد کاظم فیروزمند، نویسنده و مترجم درگذشت
سید محمد کاظم فیروزمند خلخالی، نویسنده و مترجم ۲۶ تیرماه درگذشت. او در سه دهه گذشته عناوین متعددی کتاب ترجمه کرده که برخی از آنها همچون شاخه زرین و ایران بین دو انقلاب همچنان بازچاپ می‌شوند.
کاظم فیروزمند در حوزه‌های دین‌پژوهی اساطیر نقد ادبی و اسلام‌شناسی متن‌های مهمی را با اشراف و وسواس و به زبانی دقیق به فارسی برگردانده که ترجمه آثار پاتریشیا کرون اسلام‌شناس معاصر که چندی پیش در گذشت از آن میان مثال زدنی است.
مترجم نامی باستان‌شناسی و تاریخ ایران درگذشت
فرامرز نجد سمیعی که در سال ۱۳۱۸ زاده شده بود، پس از طی کردن تحصیلات دانشگاهی خود، به استخدام مرکز باستان‌شناسی ایران درآمد و سال‌ها با فیروز باقرزاده، رئیس مرکز باستان‌شناسی ایران به همکاری پرداخت.
فیروز باقرزاده، نجد سمیعی را که به زبان آلمانی مسلط بود، به ترجمه آثار آلمانی در زمینه باستان‌شناسی تشویق کرد چنانکه او در طی زندگی خود کتاب‌های ارزنده‌ای در زمینه باستان‌شناسی و تاریخ ایران از زبان آلمانی به فارسی ترجمه کرد.
تخت سلیمان نوشته ه‌ان‌س‌ه‌ن‌ی‌ن‌گ ف‌ون‌در اوس‌ت‌ن و رودول‌ف ن‌اوم‌ان؛ تاریخ شاهنشاهی ساسانی نوشته ک‌لاوس ش‌ی‌پ‌م‌ان؛ ع‌ب‌ور از ص‌ح‌اری ایران نوشته آل‌ف‌ون‌س گابریل و آگنس گابریل-کوم؛ بیستون: کاوش‌ها و تحقیقات سال‌های ۱۹۶۳ – ۱۹۶۷ نوشته ولفرام کلایس؛ بسطام، کاوش‌ها در استحکامات اورارتویی، آذربایجان غربی نوشته ولفرام کلایس شماری از کتاب‌هایی است که نجد سمیعی آنها را به فارسی برگردانده بود.
زبان‌شناس و مترجم درگذشت
کورش صفوی، زبان‌شناس و مترجم ۲۰ مرداد ۱۴۰۲ در ۶۷ سالگی از دنیا رفت. از آثار او می‌توان به «زبان‌شناسی و ادبیات»، «محفل فیلسوفان خاموش»، «فردینان دو سوسور»، «زبان و اندیشه»، «دنیای سوفی»، «دیوان غربی شرقی»، «بوطیقای ساختگرا» و «درآمدی بر معنی‌شناسی زبان» اشاره کرد.
این زبان‌شناس و مترجم که سال‌ها در دانشگاه علامه طباطبایی تدریس می‌کرد زاده ۶ تیر ۱۳۳۵ در تهران بود.
درگذشت دیپلماتی برجسته در تاریخ ایران
داوود هرمیداس باوند دکترای روابط بین‌الملل و از جمله کارشناسان سیاست خارجی ایرانی ۲۱ آبان ۱۴۰۲ درگذشت.
او متولد سال ۱۳۱۳ در تهران بود و تحصیلات دبیرستان را در فیروز بهرام گذراند و پس از فارغ التحصیلی در دانشگاه تهران، دکترای روابط بین‌الملل را از امریکا دریافت کرده بود. هرمیداس باوند علاوه بر فعالیت در وزارت امور خارجه، سابقه تدریس در دانشگاه‌های تهران را هم در کارنامه خود دارد. او همچنین از بنیانگذاران انجمن علوم سیاسی بود و سخنگویی جبهه ملی ایران را هم در کارنامه داشت.
درگذشت استاد بخش مطالعات اسلامی دانشگاه اِرفورت آلمان
ثریا خدامرادی، استاد بخش مطالعات اسلامی دانشگاه اِرفورت آلمان و از همکاران مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی)، عصر یک‌شنبه، دوازدهم آذر، در چهل‌وشش‌سالگی دار فانی را وداع گفت.
او که زاده سال ۱۳۵۶ در پاوه از توابع استان کرمانشاه بود، از سال‌ها پیش همکاری با مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی را آغاز کرد و پس از گرفتن دکترای ادیان در دانشگاه ارفورت و آغاز تدریس در بخش مطالعات اسلامی_عرفانی همان دانشگاه همچنان به این همکاری ادامه داد و مقالاتش درباره عرفان، زینت‌بخش دائره‌المعارف بزرگ اسلامی شد.
نویسنده «ترکه‌های درخت آلبالو» درگذشت
اکبر خلیلی، نویسنده و از اعضای انجمن روزنامه‌نگاران مسلمان ۲۵ دی ۱۴۰۲ در ۷۷ سالگی به دیار باقی شتافت.
اکبر خلیلی سال ۱۳۲۵ در تهران متولد شد و تحصیلات خود را تا مقطع دیپلم در رشته ادبی ادامه داد. در سال‌های دفاع مقدس از خبرنگاران جنگ بوده و از اعضای انجمن روزنامه‌نگاران مسلمان بود.
وی علاوه بر دبیری سرویس ادبی روزنامه جمهوری اسلامی با روزنامه‌های کیهان و جوان نیز همکاری داشته است.
از بین آثار او رمان «ترکه‌های درخت آلبالو»، چندین جایزه از وزارت ارشاد و آثار برگزیده دفاع مقدس برده و داستان «امام برای من آمد» از مجموعه هفده به علاوه سه نیز جایزه بهترین داستان کوتاه مهر را به خود اختصاص داده است. از دیگر آثار خلیلی می‌توان به «نون تافتون»، «کارون پر از کلاه» و «گام به گام با انقلاب» اشاره کرد.
درگذشت نویسنده و پژوهشگر لرستانی
حسین غضنفری، نویسنده و پژوهشگر لرستانی ۲۷ دی ۱۴۰۲ در ۷۳ سالگی درگذشت. حسین غضنفری متولد ۱۳۲۹ در شهرستان کوهدشت بود. وی سال ۱۳۵۳ در رشته تاریخ از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل و در سال ۵۵ جذب میراث فرهنگی شد.
غضنفری از نخستین مدیران میراث فرهنگی لرستان پس از انقلاب بود که پس از ۳۰ سال خدمت صادقانه و دلسوزانه در سال ۱۳۸۵ بازنشسته شد. وی از کارشناسان برجسته میراث فرهنگی کشور به‌شمار می‌رفت.
کتاب‌های «لرستان در یک نگاه» و «لرستان در گذر تاریخ» از جمله آثار این نویسنده لرستانی است. مجموعه مقالات «مطالعات فرهنگی- تاریخی لرستان»، در ۵ جلد از دیگر آثار زنده‌یاد غضنفری است.
فرزند آیت‌الله سید محمود طالقانی درگذشت
سید مهدی طالقانی فرزند آیت‌الله سید محمود طالقانی، یکم بهمن ماه دارفانی را وداع گفت.
وی از مبارزان و زندانیان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی بود که در سه دهه اخیر، به بازنمایی و تبیین افکار و آراء پدر پرداخت.
درگذشت باستان‌شناس پیشکسوت
دکتر علی‌اکبر سرافراز روز جمعه ۲۰ بهمن‌ماه ۱۴۰۲ در سن ۹۶ سالگی دار فانی را وداع گفت. او در طول چند دهه فعالیت علمی و پژوهشی خود، با تولید دانش از آورده‌های فرهنگی حاصل از یافته‌های باستان‌شناسی از جمله کاوش در شهر باستانی بیشاپور، کاخ هخامنشی برازجان و رصدخانه مراغه خدمات فراوانی در راستای بازخوانی و بازشناسی فرهنگ این سرزمین ایفا کرده است.
همچنین تربیت پژوهشگران فراوان در دو دهه مدیریت در گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران و پرورش دانشجویان باستان‌شناسی در دانشگاه تربیت مدرس، از دیگر خدمات ارزنده او است.
