به گزارش ایکنا، علی بیات؛ عضو هیئت علمی گروه تاریخ و ملل اسلامی دانشگاه تهران، ۱۴ اسفندماه در نشست علمی «بازخوانی یک اتهام؛ غارت کاروان‌های قریش پیش از جنگ بدر» که به همت دانشکده الهیات دانشگاه تهران برگزار شد با بیان اینکه آنچه سیره پیامبر(ص) را به صورت عمده مطرح کرده است عمدتا روایات است که جنس بشری و ماهیت تاریخی دارد، گفت: رویکرد قرآنی چند خصیصه دارد؛ اول اینکه براساس علم الهی و توصیف خداوند است یعنی آیات، ساخته ذهن اصحاب رسول خدا نیست و خدا روحیات، حکمرانی، سیره اخلاقی اجتماعی و مدیریتی پیامبر را توصیف کرده است و این با توصیف ابن عباس و عبدالملک بن هشام و … تفاوت دارد ولی ما کمتر سراغ قرآن رفته‌ایم تا ببینیم که قرآن چگونه سیره را توصیف کرده است.
وی افزود: هدف قرآن کریم از بیان و ذکر سیره استخراج مبانی، اصول و ارزش‌ها و داده‌هایی است که مقید به زمان و مکان نیستند و برای مخاطب امروز و استاد و دانشجو و مسلمان شیعه و سنی در قرن ۱۵ هجری قمری هم الگو است. قرآن درست است که وقایع خیبر و تبوک و احد و بدر و … را توضیح داده است ولی هدف، توصیف این وقایع نیست بلکه هدف، استخراج منش و سبک پیامبر(ص) است تا سیره اقتصادی و مدیریتی پیامبر(ص) امروز هم برای کارگزاران حکومت اسلامی الگو باشد.
استاد گروه تاریخ و ملل اسلامی دانشگاه تهران در ادامه افزود: پیامبر وقتی می‌خواهد تمدن‌سازی، جامعه‌سازی و مدیریت تمدنی داشته باشد فرمود؛ انا مدینه العلم و علی بابها. سخن از علم است نه مدینه الثروه و مدینه القدره. یعنی اساس و پایه تمدن پیامبر به علم بر می‌گردد و نه الگویی از تمدن که مبنای آن ثروت و قدرت و زر و زور سلاطین و صاحبان قدرت است. به تعبیر امام علی(ع)، العلم سلطان.
وی افزود: از این نوع خلأها و شبهات و حفره‌ها نسبت به خدا، رسول و ائمه زیاد در اذهان ما هست و ما در این خلأها سیر می‌کنیم و اتهامات زیادی هم به پیامبر(ص) و اسلام وارد می‌شود ولی اینکه چه کسانی باید پاسخ این شبهات و اتهامات را بدهد جای بحث و گفت‌وگوی فراوانی دارد.
بیات ادامه داد: جامعه ما پرسشگر است و این جامعه پرسشگر حتما نیازمند روشنگری است و البته باید این روشنگری به صورت علمی و منطبقی بر معیار علمی صورت بگیرد از جمله اتهاماتی که مطرح می‌شود، اتهام غارتگری کاروان قریش در سریه‌های قبل از جنگ بدر است و همین مبنایی شده است تا برخی پیامبر(ص) را با این خصوصیت معرفی کنند و اتهام بالاتر هم این است که اساسا اسلام دین شمشیر است.
پیامدهای منفی دوری از قرآن در شناخت سیره پیامبر(ص)
بیات با بیان اینکه برخی مدعی هستند که اسلام به کمک شمشیر جهان‌گستر شد و اگر ضرب شمشیر عرب نبود اسلام تا حدود مرزهای چین و از غرب تا سلسله جبال پیرنه در جنوب فرانسه و از جنوب تا صحاری آفریقا گسترش پیدا نمی‌کرد، افزود: اینها متاسفانه در ذهن همه تثبیت شده است که اسلام دین شمشیر است زیرا خوانش ما از سیره نبوی، بر مبنای روایات است و نه قرآن کریم در حالی که اصلا قرآن چنین مبنایی را برای توصیف سیره ندارد.
استاد دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه طرح دعوت و منطق اسلام براساس قرآن، مبتنی بر زور نیست، ادامه داد: بنده به دو نمونه در این زمینه اشاره می‌کنم؛ اول آیه ۱۰۸ یوسف که فرموده است: قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللَّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِي وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ ﴿۱۰۸﴾؛ ای پیامبر بگو منطق من دعوت به توحید و ایمان خالص است؛ أَدْعُو إِلَى اللَّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ ؛ ماهیت دعوت من براساس بصیرت و آگاهی است؛ بنابراین ماهیت دعوت پیامبر فکری و فرهنگی و مبتنی بر بصیرت است؛ اساس دعوت پیامبر(ص) فرهنگ غارات عرب جاهلی نیست و اصلا این مسئله دور از شان یک هدایتگر الهی است که بخواهد دنبال غارت کاروان دیگران باشد.
وی افزود: آیه دیگر؛ ادْعُ إِلى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِیلِهِ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِ، است؛ خداوند منطق دعوت رسول خدا را در این آیه با ۳ شرط بیان فرموده است؛ اول حکمت است و نه شمشیر؛ دیگری موعظه حسنه است نه سانسور و خفقان فکری و سوم مجادله احسن است که مجادله با مخالفان صورت می‌گیرد یعنی گروهی با تو مخالفند و حق نداری با آنان وارد جنگ شوی و باید مجادله کنی و آن هم با روشی که نیکوتر است. بنابراین مبنایی که خدا برای پیامبر تعریف کرده اینگونه است ولی وقتی وارد روایات شویم با مسائل و موضوعات دیگری روبرو هستیم.
وی با طرح این پرسش که چرا این اتهامات و شبهات متعدد وجود دارد، تصریح کرد: در درجه اول این است که ما سیره پیامبر(ص) را از منظر و مرآی قرآن دنبال نکرده‌ایم و از آن بیگانه هستیم؛ نقشه راهی که خدا برای پیامبر(ص) ترسیم کرده و آن فرایند توسعه اسلام است، اول دعوت و جهاد فکری است، دوم، دعوت و جهاد اخلاقی و سوم دعوت و جهاد اجتماعی است و این سه نوع دعوت، مختص دوره ۱۳ سال مکه است. ۳ شیوه جهاد دیگر یعنی سیاسی، اقتصادی و نظامی هم بعد از این دوره مطرح است.
استاد دانشگاه تهران افزود: جهاد نظامی، مرحله ششم از جهادها در دعوت پیامبر است؛ از منظر امام علی(ع) آخرین راه برای حل معضلات و تعارضات جامعه، داغ‌کردن است؛ آخر الدواء الکیل. در سیره پیامبر(ص) هم جهاد به مفهوم نظامی برای مرحله ششم است ولی سیره نویسان در ماهیت توسعه اسلام، این فرایند را وارونه کردند و به تعبیر امام علی(ع)؛ لُبِسَ الإِسْلاَمُ لُبْسَ الْفَرْوِ مَقْلُوباً؛ پوستین وارونه شد. یعنی اولین مرحله در این فرایند، جهاد نظامی و دعوت نظامی شد و بعد جهاد اقتصادی و غنیمت‌جویی، سلطه‌طلبی و گرفتن غلام و کنیز لذا فکر و اندیشه و اخلاق به مراحل آخر رفت و پنهان شد.
فتوحات در اسلام قلبی و فکری است
بیات با بیان اینکه فتوحات و گسترش اسلام در سیره نبی مکرم، فتح فکری و قلبی است، اظهار کرد: کسی فاتح است که در صحنه تعامل بین اقوام و فرهنگ‌ها بتواند دلبری کرده و دل‌ها را جذب کند. پس ریشه بسیاری از این تحریفات، راویان هستند؛ کسانی که سیره رسول الله(ص) را مطرح کردند ۴ دسته بودند؛ سه دسته یا جاهل‌اند یا تحریف‌گر که علی(ع) آنان را در خطبه ۲۱۰ نهج‌البلاغه معرفی کرده است. اولین گروه که بیشترین سهم را در نقل داشتند، منافقان بودند، منافقانی با این ویژگی‌ها؛ تظاهر به ایمان، دروغ بستن عمدی به پیامبر(ص) و پروا نداشتن از این کار و شیفتگان ثروت و قدرت که به پیشوایان گمراهی پیوستند.
وی اضافه کرد: گروه دوم هم کسانی بودند که به خطا و توهم و اشتباه سخنی از رسول الله شنیدند ولی مضمون کلام پیامبر(ص) را نفهمیدند؛ وقایع را دیدند ولی جوهر و روح آن را متوجه نشدند و گروه سوم کسانی بودند که جنس آیه و حدیث را نمی‌شناسند و نمی‌دانند کلام حدیثی ۱۲ جنس دارد؛ یا ناسخ است یا منسوخ، یا حق است یا باطل، یا صدق است یا کاذب، یا عام است یا خاص و یا مطلق است یا مقید و … جالب اینکه اکثر احادیث وهمی است و امروزه همه این احادیثی که براساس وهم و خلط است در شکل‌دهی افکار ما نقش دارد.
بیات گفت: متاسفانه دانشجویان ما با همین منابع پایان‌نامه می‌نویسند و چون منطق فهم نداریم در گرداب این نوع توهمات می‌مانیم. خیلی از این روایات اوهام و بیت عنکبوت است و راه، آن است که از این گرداب رهایی یابیم و به کلام امام علی(ع) پناه ببریم؛ ایشان فرمودند شما عقل را مبنای درک و فهم روایات و احادیث بدانید؛ در کلمه قصار ۹۸ فرمودند: در اخبار تعقل کنید (اِعْقِلُوا اَلْخَبَرَ إِذَا سَمِعْتُمُوهُ عَقْلَ رِعَايَةٍ لاَ عَقْلَ رِوَايَةٍ فَإِنَّ رُوَاةَ اَلْعِلْمِ كَثِيرٌ وَ رُعَاتَهُ قَلِيلٌ.) لذا کمال بی‌عقلی است که کسی خبری را بدن تعقل بپذیرد. راویان علم زیاد هستند ولی کسانی که اهل دقت و سنجش باشند اندک هستند چه تحصیل‌کرده حوزه باشند یا دانشگاه.
استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه در روایت دیگری داریم که اگر یک حدیث را بفهمید و درایت کنید بهتر از آن است که هزار حدیث را روایت کنید و نفهمید، گفت: امروز ما از تمدن اسلامی زیاد سخن می‌گوییم و خوب است که مبنای تمدن اسلامی را بر مبنای سیره صحیح بگذاریم و این یک روایت را خوب بفهمیم که فرمودند: من مدینه علم هستم و علی در آن؛ پس تمدن حتما باید روی پژوهش، تحقیق و علم بنا شود و در ورودی این تمدن هم علی(ع) است لذا از دیوار نباید وارد شوید پس از در و دروازه بروید.
وی در پایان تاکید کرد: اتهام کاروان قریش واقعا نارواست و البته از این دست اتهامات باز هم داریم؛ حضر ت علی(ع) بعد از ماجرای سقیفه فرمودند اگر من نسبت به وقایع واکنش آنچنانی نشان دهم خواهند گفت او حریص است و اگر سکوت کنم خواهند گفت از مرگ می‌ترسد ولی علاقه من به مرگ از علاقه بچه به سینه مادر بیشتر است.
