به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا جباری؛ استاد مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)، شامگاه دوم خردادماه در سلسله نشست‌های علمی امام جواد(ع)شناسی که از سوی مؤسسه پرسمان برگزار شد با اشاره به زندگانی امام جواد(ع) به عنوان ابن الرضا(ع) به موضوع سازمان وکالت اشاره کرد و گفت: سازمان وکالت مجموعه‌ای بود که در عصر امام صادق(ع) تاسیس شد و رهبری این شبکه با ائمه(ع) از دوره امام صادق(ع) بود و اعضایی داشت که فعالیت مشخص و چارچوب معینی برای انجام امور داشتند؛ بر کار آنان نظارت صورت می‌گرفت و اگر قصوری رخ می‌داد به آنان تذکر داده می‌شد و اگر خیانت صورت می‌گرفت با آنان برخورد می‌شد.
وی افزود: گاهی از آن به عنوان «شبکه وکالت و التنظیم السری و نظام الاموال و الوکلاء» یاد می‌شود؛ این سازمان از عصر امام صادق(ع) تاسیس شد و دلیل آن هم سخن شیخ طوسی در الغیبه است که ایشان در باب معرفی وکلای امام عصر(عج) دارد و از آنان با عنوان نواب یاد می‌کند؛ شیخ طوسی در این باب ذکر کرده است که امام صادق(ع) دارای وکیل بودند مانند مفضل بن عمر، معلی ابن خنیس و ابن اعین و … .
جباری بیان کرد: شیخ طوسی از نصر بن قابوس به عنوان یکی از وکلای امام صادق(ع) یاد کرده و می‌گوید او ۲۰ سال وکیل امام بود و در این مدت کسی نفهمید که ایشان مقام و کالت دارد و مخفیانه کار می‌کرد. این مدت ظاهرا ۲۰ سال پایانی عمر شریف امام بوده است ؛ این وکالت مانند دفاتر مراجع تقلید در دوره معاصر است و مردم برای انجام امور شرعی خود به این دفاتر مراجعه دارند.
دوران امام صادق(ع)؛ آغاز دوره وکالت
استاد مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان اینکه در دوره امام صادق(ع) تشیع رو به گسترش نهاد و با توجه به پراکندگی شیعیان در نقاط مختلف معرفی چنین وکلایی ضروری بود، تصریح کرد: حادثه عاشورا با اقدامات و تدابیر امام سجاد(ع) بعد از حادثه عاشورا موجب فزونی تشیع شد؛ در عصر امام باقر(ع) فعالیت‌های امام سجاد(ع) به خصوص در بعد علمی توسعه یافت و در دوره امام صادق(ع) کمیت و کیفیت شیعه زیاد شد و راویان و شاگردان امام صادق(ع) قابل مقایسه با قبل از ایشان نبود و چهارهزار شاگرد و راوی از ایشان شناسایی شده و نام می‌برند.
جباری افزود: وقتی تشیع در قم و ایران و خراسان و بغداد و … توسعه یافت شیعیان نمی‌توانستند مراجعه مستقیم به امام به خاطر بعد مسافت و هم مسائل امنیتی داشته باشند لذا سازمان وکالت ایجاد شد؛ وقتی سفاح به خلافت رسید خفقان شدیدی ایجاد شد تا جایی که شاگردان وی در قالب خیار فروش و عسل فروش و … خود را امام صادق(ع) می‌رساندند.
استاد تاریخ اسلام حوزه علمیه بیان کرد: امام صادق(ع) به علم الهی می‌دانست که روزی غیبت صغرا فراخواهد رسید بنابراین باید نسبت به این مسئله زمینه‌سازی می‌کردند؛ روایات متعدد از پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) داریم که از غیبت خبر داده و فرموده‌اند یکی از دو غیبت از دیگری طولانی‌تر است؛ امام صادق(ع) می‌دانند که شیعیان در این دوره باید به واسطه نواب خاص و بعد نواب عام با بدنه شیعه مرتبط باشند لذا یکی از اهداف امام صادق(ع) نقش تمهیدی برای دوره غیبت است.
جباری اضافه کرد: جدای از اینکه امام و شیعیان در فضای امنیتی به سر می‌بردند غیبت امام یا زندانی شدن ایشان هم سبب دیگری بود که مردم نتوانند با شیعه مرتبط باشند مانند دوران امام کاظم(ع) که ایشان چهار سال آخر عمر را در زندان بودند یا زمانی که امام رضا(ع) از مدینه به مرو رفتند، لذا سازمان وکالت باید وظیفه ارتباط امام و شیعه را عهده‌دار می‌شد.
ضربه واقفیه بر وکالت
وی با بیان اینکه در دوره امام رضا(ع) ضربه بزرگی از سوی واقفه بر جریان وکالت وارد شد، گفت: در این دوره انگیزه‌های مالی از یکسو و از سوی دیگر وجود برخی شبهات در مورد اینکه امام کاظم(ع) همان امام مهدی(عج) است که شهید نشده و ظهور خواهد کرد سبب شد تا واقفیه ایجاد شود؛ علی بن حمزه بطائنی برای اینکه اموال شیعیان را برای خود بردارد مدعی شد که امام کاظم(ع) آخرین امام است، از دنیا نرفته و ظهور خواهد کرد و واقفیه را ایجاد کرد و تا انتهای عمر هم بر وقوف ماند و وقتی از دنیا رفت امام رضا(ع) فرمودند که او اهل جهنم است.
جباری ادامه داد: با این مسئله امام رضا(ع) وکلای جدیدی نصب فرمودند و توسعه این شبکه به لحاظ کمی و کیفی در دوره امام جواد(ع) قوت گرفت و به وضعیت خوبی رسید؛ امام جواد(ع) قریب به ۱۷ سال دوره امامت داشتند و چون در مدینه مستقر بودند فرصت خوبی یافتند تا این شبکه را توسعه دهند و در دوره امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) هم این شبکه توسعه خوبی یافت تا به دوره غیبت رسید.
وی با بیان اینکه در آغاز تاسیس شبکه وکالت چون وکلا معدود بودند سرزمین‌ها و قلمروهای محدودی تحت پوشش این شبکه بود، اضافه کرد: ولی به تدریج مناطقی از ایران و آفریقا، مدینه، مکه، مصر، بغداد، کوفه و بصره، خراسان، ری و …تحت پوشش قرار گرفت و وکلایی منصوب شدند؛ یکی از شواهد ما برای کشف شیعه‌نشین بودن یک منطقه آن است که گزارشی بیابیم که وکیلی از سوی ائمه(ع) در آن منطقه ایفای نقش داشته زیرا وکیل در جایی نصب می‌شد که شیعیان جمعیت قابل توجهی داشتند.
جباری با بیان اینکه بنده در اواخر دهه ۷۰ کتابی را به عنوان سازمان وکالت نوشتم و توسط مؤسسه امام خمینی(ره) چاپ شد و این کتاب تنها اثری است که به صورت جامع به سازمان وکالت پرداخته است، اظهار کرد: وکلا نقش ارشادی، سیاسی، اجتماعی، خدماتی، مشورتی، حقوقی و برای مردم داشتند که در این کتاب در بخش وسیعی به معرفی وکلا پرداخته شده است؛ بنده در کتب حدیثی، تاریخی، رجالی و … تتبع کرده و قریب به صد نفر از وکلا را از دوره امام صادق(ع) تا پایان غیبت صغرا شناسایی کرده و معرفی کردم و برای وکیل بودن آنان هم مستنداتی ذکر شده است.
وی اضافه کرد: در اواخر کتاب دو فصل داریم که یکی از آن‌ها مختص وکلایی است که منحرف شدند که کمتر از ۱۵ نفر بودند؛ این وکلا بلافاصله عزل شدند؛ این موضوع از آن جهت مهم است که امروز هم گاهی برخی وکیل شخصیت‌های بزرگ می‌شوند اما بعد از مدتی به انحراف می‌روند و این در دوره ائمه(ع) هم سابقه داشته است.
حکم اعدام برای مدعیان وکالت و بابیت
جباری افزود: مهم این است که فرد وقتی بعد از دوره‌ای استقامت در مسیر، منحرف شد رهبر الهی او را معرفی و عزل می‌کند که فلانی وکیل من نیست و در دوره ائمه(ع) این مسئله رخ داد؛ فصل دیگری از کتاب هم مدعیان دروغین وکالت هستند که عمدتا در دوره امام هادی(ع) به بعد رخ داد؛ برخی خود را ابواب و یا باب معرفی کردند یعنی این‌ها فقط با امام(ع) مرتبط هستند و محرم اسرار ائمه(ع) بودند و فراتر از وکلا حتی نقش داشتند.
استاد مؤسسه امام خمینی(ره) در خاتمه تاکید کرد: افرادی به دروغ مدعی بابیت شدند ولی ائمه(ع) از دوره امام هادی(ع) به بعد به شدت با آنان برخورد کردند؛ حتی ائمه(ع) حکم اعدام این افراد را صادر کردند گرچه حکم آنان جز یک نفر اجرا نشد شبیه آنچه برای سلمان رشدی در دوره معاصر رخ داد که امکان اعدام او وجود نداشت.
