دومین نشست از سلسله نشست‌های تاریخ اقتصادی ایران (زمین‌داری و اقتصاد ارضی در ایران) به همت پژوهشکده تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، بیست‌وششم شهریورماه 403 برگزار شد. در این نشست دکتر محمدجواد عبداللهی (عضو هیأت علمی کتابخانه ملی ایران)، دکتر زینب قنبرنژاد (استاد دانشگاه بوشهر) و دکتر حبیب‌اله سعیدی‌نیا (دانشیار گروه تاریخ دانشگاه خلیج فارس) به سخنرانی پرداختند و مدیریت جلسه هم بر عهده دکتر سالاری‌شادی بود.
فقر غذایی در مناطق روستایی ایران پس از اصلاحات ارضی
در ابتدای نشست دکتر عبداللهی درمورد «فقر غذایی در مناطق روستایی ایران پس از اصلاحات ارضی» به نکاتی اشاره کرد و به مشخصه نظام بهره‌برداری از زمین در ایران پیش از اصلاحات ارضی و فقر اکثریت کشاورزان و دهقانان و قوت اندک آنان و شرایط سخت آنان در بخش کشاورزی پرداخت.
دکتر عبداللهی گفت: در دهه‌های آغازین سده سیزدهم شمسی با بهبود راه‌های ارتباطی و ورود وسایل باربری همچون کامیون به ایران، خطر بروز قحطی‌های ادواری از میان رفته بود و به علت افزایش بیکاری پنهان در روستا، روستانشینان همچنان با مشکل فقر و گرسنگی روبه‌رو بودند. بنا بر برخی محاسبات، نیمی از جمعیت روستاهای کشور پیش از اصلاحات ارضی، با توجه به نسبت فرد به واحد سطح زیر کشت، اضافی بودند. سیاست‌گذاران اقتصادی در دهه 40 شمسی امیدوار بودند از طریق اصلاحات ارضی و توزیع عادلانه‌تر زمین و مهاجرت اضافه جمعیت روستایی به شهرها، وضعیت معیشتی روستانشینان کشورر بهبود یابد. مدعای سخنران در ارائه مقاله این بود که اصلاحات ارضی نتوانست تغییر محسوسی در سطح زندگی اکثریت روستانشینان ایجاد کند. بر این اساس، وضعیت معیشتی روستانشینان پیش از اصلاحات ارضی شرح داده شد و سپس، بر اساس تحلیل آمارهای مصرف خانوارهای روستایی، وضعیت شاخصه‌های غذایی روستانشینان بررسی شد و نشان دادندکه اصلاحات ارضی چه تأثیری بر شاخصه‌های فقر غذایی در ایران پس از اصلاحات ارضی داشته است.
بررسی وضعیت مالکیت و بهره مالکانه در فارس در آستانه اصلاحات ارضی
سخنران دوم نشست، دکتر قنبرنژاد مقاله مشترک خود با دکتر سعیدی‌نیا را با عنوان «بررسی وضعیت مالکیت و بهره مالکانه در فارس در آستانه اصلاحات ارضی» ارائه کرد. وی با تبیین وضعیت مالکیت و بهره مالکانه در آستانه اصلاحات ارضی فارس به مشروح مباحث مرتبط با نواحی زیر سلطه عمده مالکین متنفذ و قدرتمند محلی پرداخت و در مورد بخش عمده‌ای از ناحیه که در قلمرو ایلات و عشایر نواحی جنوب کشور بود و خوانین آن صاحبان املاک بسیاری در فارس بودند و در حق رعایای خود ظلم و اجحاف بسیاری روا می‌داشتند، نکاتی را یادآور شد.
دکتر قنبرنژاد همچنین به شرایط اراضی کشاورزی در نواحی جنوب کشور و شرایط آب و هوایی و نوع خاک آن از نظر مرغوبیت و حاصل‌خیزی در مقایسه با نواحی شمال و غرب کشور و ویژگی مالکان نواحی جنوب که از بزرگ مالکان کشور (البته مالکان چندان ثروتمندی نبودند) از نظر وسعت اراضی محسوب می‌شدند اشاره کرد و گفت: بسیاری از این مالکان به دلیل مقروض‌بودن مجبور بودند، سالانه مقداری از اراضی خود را به ثروتمندان شهری یا تجار واگذار کنند. در جنوب نیز با توجه به کشت انواع محصولات کشاورزی و محدودیت آب در این نواحی، مالکان بهره‌های متفاوتی در نواحی مختلف از رعایا مطالبه می‌کردند. با توجه به وابستگی شدید مالکان به بهره مالکانه، آنها سعی در اخذ مالیات هرچه بیشتر از رعایا داشتند، از این‌رو می‌توان گفت که رعایای فارس نیز از فقیرترین و محروم‌ترین رعایای کشور بودند.
در بخش پایانی نشست نیز به‌دنبال سلسله مباحثی که درخصوص تاریخ اقتصادی معاصر ایران با تکیه بر مسئله زمین و انباشت سرمایه طرح شد، بر ادامه برگزاری چنین نشست‌هایی تأکید شد.
