کتاب «تأثیر سنت وقف بر حیات اقتصادی ایران عصر صفوی» نوشته دکتر سعید نجفی نژاد توسط پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر شد.
ظهور صفویان موجب پدید آمدن تحولات سیاسی فرهنگی گسترده ای در ایران شد. اما پیامدهای روی کار آمدن این خاندان منتهی به این دگرگونی ها نمی شد و تقریباً در تمامی ابعاد و از جمله اقتصاد، تغییراتی قابل توجه بوجود آمد. در این دوره همه چیز به نوعی تحت تأثیر رسمی سازی مذهب تشیع اثناعشری قرار گرفت. حتی پدیده ای به نام سنت وقف نیز با ترویج گسترده این مذهب، نوزایی دوباره داشته و بیش از حد انتظار رونق یافت. به گونه ای که در هیچ دوره این از تاریخ ایران اسلامی شاهد چنین گسترشی نبوده است.
وقف با علوم و رشته های مختلفی مانند مطالعات تمدنی، حقوق، اقتصاد، فرهنگ، فقه و تاریخ ارتباط دارد که در این پژوهش به طور مشخص از جنبه تاریخ اقتصادی مورد بررسی قرار گرفته است. بازنمایی تأثیر وقف بر اقتصاد صفوی به جهت گسترش فرهنگ وقف در این دوره و تأثیرگذاری زیاد وجود موقوفات بر ارکان مختلف اقتصاد، در مطالعات صفویه شناسی، از اهمیت زیادی برخوردار است.
حمایت عملی پادشاهان صفوی از وقف و واقفان، گسترش مذهب تشیع، بهبود شرایط اقتصادی، یکپارچگی ارضی و امنیت ایجاد شده در این دوره و حضور علما در رأس اداره امور اوقاف از جمله مهمترین عواملی بودند که موجب گسترش و پایایی وقف در این دوره شدند. فرهنگ وقف در طول این دوره، همراه با فراز و فرودهایی، در مجموع سیر صعودی داشته است. در این پژوهش ابعاد مختلف اثرگذاری وقف بر اقتصاد صفوی مورد بررسی قرار گرفته است. پس از مباحث مقدماتی پیرامون وقف و پیشینه آن در ایران و همچنین گزارشی از وضعیت کلی اقتصاد صفوی، مجموعه آثار وقف در حوزه هایی مانند امور عمرانی و رفاهی، اماکن مذهبی شیعی، بزرگداشت مناسبت های مذهبی، مدارس و کتابخانه ها، عواید دولت از موقوفه ها، توسعه تجارت، توزیع عادلانه ثروت و بهبود شرایط مستمندان، شاخص های کلی اقتصاد در بخش خرد و کلان و … که به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر این امور اثر داشته است، مورد بررسی قرار گرفته اند. همزمان، با نگاهی انتقادی به عدم برنامه ریزی مناسب برای بهره برداری مناسب از سرمایه های اقتصادی موجود در بخش موقوفات صفوی توسط حکومت نیز اشاره شده است.
به نظر می رسد موقوفات عصر صفوی به حدی فراوان بوده و با هوشمندی و نیازسنجی قابل توجهی وقف شده اند که می توانستند بخشی عظیمی از وظایف حکومت را در ابعاد مختلف فرهنگی، عمرانی و اجتماعی و .. پاسخگو بوده و با پوشش دادن آنها موجب ارتقاء سطح کیفی زندگی مردم باشند. ضمن اینکه با گسترش فرهنگ وقف در جامعه ایران عصر صفوی، تعدیل ثروت نیز به صورت اختیاری انجام شد. نگاهی به چرایی و چگونگی رونق وقف در دوره صفویه، می تواند فعالان این زمینه در عصر حاضر را به بازاندیشی در رویکردها و سیاست های حاکم در زمینه وقف ترغیب کند. چرا که فرهنگ وقف با لحاظ نمودن جمیع شرایط در نظام جمهوری اسلامی، با جایگاهی که می توانست در این سالها به آن دست یابد، فاصله زیادی دارد.
