نشست علمی تخصصی «افق های آینده پژوهش های تاریخی در افغانستان» به همت گروه تاریخ اسلام مدرسه عالی فقه و معارف اسلامی در تاریخ 29/11/1392 در مجتمع امین برگزار شد و طی آن، حجة الإسلام و المسلمین دکتر عبد المجید ناصری داوودی رییس پژوهشگاه جامعة‌المصطفی(ص) در افغانستان به طرح نکات ارزشمندی پیرامون شرایط فعلی افغانستان و بایسته ها و نیازهای پژوهشهای تاریخی در این کشور اسلامی پرداختند که به طور اجمال در ادامه خواهد آمد:
دکتر ناصری:
پژوهش نیازمند مقدمات و شرایطی است که اگر فراهم باشد باید قدر آن دانسته شود.
در افغانستان امروز و شرایط کنونی آن ، وضعیت فوق العاده و طلایی برای پژوهش در همه زمینه ها مخصوصا تاریخ مهیا شده است که قبلا نبوده است.
برخی شاخصه های امروز افغانستان:
1. آزادی بیان:
دولت افغانستان و یا در واقع نظام سیاسی کنونی آن کشور با وجود مشکلات و کاستی هایی که دارد ، محاسنی هم داشته است از جمله اینکه شرایط آزادی بیان و تفکیک حق از باطل و سره از ناسره را فراهم کرده که ما در مدت حضور و فعالیتمان در افغانستان کاملا این مطلب را از نزدیک تجربه نموده و درک کرده ایم.
آزادی بیان ، فضای مناسب تفکر و آزادی تعقل ، اندیشیدن و فکر ورزیدن و خلاقیت را به همراه خواهد داشت که به نوبه خود مقدمه خلاقیت و نوآوری و سرانجام تولید علم می گردد و این موهبتی بزرگ برای هر پژوهشگر و محقق است که در سایه آن، بیان حقیقت و ابراز حق میسر شده و راه تشخیص و تمیز حق از باطل و سره از ناسره گشوده می شود. حقیقت آن است که هیچ جایگزینی برای آزادی بیان نیست؛ چون بدون آزادی بیان، جایی برای اظهار نظر ، طرح سؤال و نظریه پردازی نخواهد بود.
ایشان با اشاره به برخی منازعات اخیر در افغانستان که گاهی به اعتراضات و تجمعات مقابل پارلمان افغانستان کشیده شده و رسانه ها نیزآن را منعکس کرده اند گفتند: این مطلب نشان می دهد که جای آزادی بیان هست و تا پیش از این هیچکس حتی خود ما فکر نمی کردیم که آن فضای سرکوب سابق به چنین فضای آماده ای تبدیل شود.
در چنین شرایطی بر اهل تحقیق و خصوصا پژوهشگران تاریخی لازم است که با ورود در میدان پژوهش، سوژه های تاریخی و فرهنگی را اصطیاد کرده و به بررسی و تحلیل مطالب تاریخی ، مناطق تاریخی و سایر مسائل مرتبط با تاریخ افغانستان بپردازند.
چنین فرصتی در زمان آخوند خراسانی، محقق سردار کابلی، ملا افضل ارزگانی و فیض محمد کاتب و حتی مدرس افغانی نبوده است و یک فرصت مهم و در واقع یک امتحان بزرگ است که به برکت مجاهدت علمای سلف و شهدای میلیونی و معلولان و جانبازان سرافراز به دست آمده واگر از این فرصت حسن استفاده نکنیم یقینا در قیامت از آن بازخواست خواهیم شد.
2. آزادی عقیده
آزادی باورهای دینی و مراسم مذهبی در سالهای اخیر به گونه ای است که وقتی رییس جمهور پیشنهاد میکند یک کرسی پارلمان و مجلس افغانستان برای نماینده هندوها اختصاص داده شود، گروهی از نمایندگان مخالفت می کنند اما مردم معترض می شوند که باید این امکان برای هندوها فراهم شود.
الان دیگر نسبت به اذان شیعی، نحوه نماز خواندن و سایر مناسک و اعمال شیعیان مطابق مذهب اثنی عشری حساسیت نیست.
با فراهم بودن این دو فرصت ، دیگر جای تقیه نیست. در موسسات تحصیلات عالی متعدد از جمله دانشگاه المصطفی(ص) که گاهی کلاس داشته ام بیش از 90درصد از مخاطبان کلاس ها و جلسات، اهل سنت بوده اند و به حرف های ما گوش داده اند و پای درس ما نشسته اند، مولوی ها، ائمه جماعات ، حافظان قرآن کریم و صحیح بخاری و….
این فرصت بسیار فوق العاده است که تاکنون در تاریخ افغانستان نبوده است، حتی در سایر کشورها نیز وجود ندارد و ما آن را نتیجه زحمات علما و شهدا و انقلاب اسلامی ایران می دانیم.
این فرصت طلایی نیز که در ابعاد گوناگون ارزشمند است و نسبت به مقوله پژوهش نیز با برکت است، از فرصتهای استثنایی به حساب می آید.
3. گسترش سواد آموزی و رشد زبان فارسی
این امر نیز بسیار بی سابقه است که هم به صورت سنتی و هم آکادمیک در حال انجام است. با عنایت به این موقعیت هم می توان فعالیت های فرهنگی انجام داد؛ مثل تاسیس و گسترش کتابخانه ها و نشر آثار مفید و مورد نیاز شیعی. وهم تحقیقات علمی انجام داد بدون دغدغه نسبت به هدر رفتن آن؛ چون وقتی مخاطبان شما فرهیخته باشند پژوهش های شما ذره ای ضایع نخواهد شد.
مهاجرت دانش آموختگان ایران در چنین شرایطی بسیار مفید است مخصوصا تاریخ پژوهان؛ چون در ایران حدود صد سال بر روی زبان فارسی و به روز رسانی آن کار شده است.
این تلاش های مبارک، به کشور افغانستان نیز راه یافته به گونه ای که زبان فارسی در صدر زبان های رایج افغانستان قرار دارد و تحقیقات فارسی همیشه مشتری دارد.
همین نکته، راه را برای پژوهش و بهره وری از خروجی پژوهشی و پاسخگویی به جمعیت کثیر کتابخوانان و مشتریان کارهای پژوهشی فراهم کرده است.
4. گسترش رسانه ها و فضای مجازی
رسانه ها اعم از سمعی – بصری و مکتوب و همچنین سایت های اینترنتی، فضای بسیار مناسبی برای انجام تحقیق و پژوهش و ارایه آن به جامعه فراهم کرده است.
اصول راهبردی تحقیق و پژوهش در افغانستان:
1. اعتدال و دوری از افراط و تفریط؛ هم نسبت به اهل سنت، چون وهابیت در بین آنها هستند و هم نسبت به شیعه، چون غالی ها در میان آنها هستند.
موضوعات تحقیق و همچنین ادبیات ما در بیان مطالب و نوشته ها باید به گونه ای معتدل باشد که بهانه دست کسی داده نشود.
2. هم گرایی با اهل سنت و داشتن مدرسه مشترک ، اساتید مشترک ، نماز مشترک و همچنین طرح مشترکات اعتقادی؛ به عنوان نمونه، پرداختن به این مطلب که اهل بیت علیهم السلام مشترک هستند و مخصوص شیعه نیستند. (همین مساله را در مجلسی مطرح کردم که بسیار از آن استقبال شد).
3. حقیقت گرایی به جای مصلحت گرایی خلاف حقیقت.
گاهی برخی دنبال مصلحت می روند که برخلاف حقیقت و واقعیت است و این به صلاح نیست.
4. کاربردی بودن تحقیق و نیاز سنجی کشور
5. تدریجی بودن و توجه به اینکه باید برای تحقیق در این حیطه ، زمان زیادی گذاشت.
6. انجام پروژه ها و طرح های تحقیقاتی مشترک با محققان اهل سنت و نشر و پخش آنها که خود فرصت ارزنده و مناسب دیگری در این باره به شمار می رود.
دو موضوع مهم در تحقیقات افغانستان
1. توجه و عنایت به تاریخ شفاهی
مصادر و منابع علمی ما در خطر هستند و بسیاری از آنها محو شده اند. بر همین اساس باید تاریخ شفاهی را جدی گرفت و در اصول ، متد و نحوه استفاده از آن کار کرد و برنامه ریخت. به عنوان نمونه ما تاریخ غزنی را که کار می کردیم 90درصد مطالب آن را از تاریخ شفاهی استفاده کردیم ؛ خاطره ها ، مصاحبه ها و … این مطالب شفاهی را دست کم نگیرید و حتی اگر مربوط به تحقیق شما نباشد ثبت کنید.
2. توجه به نسخ خطی
نسخه های خطی ارزشمندی که در منطقه ما هست (چه در دست شیعه و چه در دست اهل سنت) بسیار غریب و رو به انقراض است و باید جمع آوری شود. اسناد و مکتوبات تاریخی، بسیار مهم هستند که گاهی نکته های ناب در آن هست ؛ اشاره به فرهنگ ها ، باورها ، رسوم، جغرافیای تاریخی، روابط و تعاملات اجتماعی و سیاسی ملت ها و … این اسناد (حتی اگر بی ارزش به نظر برسد) باید چاپ شود، تحقیق شود و حاشیه بخورد . حتی اگر نسخه ای در دست اهل سنت باشد باید از آن استفاده شود.
تهیه و تنظیم: سید علی غضنفری
/پایان/
