حجة الاسلام و المسلمین مهدی پیشوایی روز پنج شنبه 20 آذر 1393 به سوالات تاریخی مخاطبان رادیو معارف پاسخ گفت: بررسی صحت داستان اعزام یکی از دختران امام حسین(ع) به ایران، صحت داستان وداع حضرت سکینه، علت قیام نکردن امام حسن (ع) بعد از پیمان شکنی معاویه، زیارت اهل بیت(ع) در روز اربعین، باریدن خون و خاکستر بعد از روز عاشورا، سرنوشت دختران رسول خدا (ص)، داستان نافرمانی عبدالله بن عباس، علت رفتار کوفیان، رها کردن آب و شخم زدن بر قبر مطهر امام حسین(ع)، سن امام سجاد (ع) و امام باقر (ع) در روز عاشورا، جریان کوبیدن سر حضرت زینب به محمل، شخصیت مغیره بن شعبه، معصب بن زبیر، منشا پیدایش شیعه.
1- آقای ذبیح الله منصوری در کتاب امام حسین (ع) و ایران گفته بود که امام حسین (ع) به موازات فرستادن مسلم بن عقیل به کوفه یکی ازدخترانشان را نیز به ایران می فرستند که دختر شهربانو بوده است که در ری آمده است و منجیل آن زمان با دایی خودش جلساتی تشکیل می دهند و بیست هزار نفر جمع می کنند. این مطلب تا چه حد صحت تاریخی دارد؟
این مطلب به هیچ عنوان صحت ندارد. کتاب های تاریخی مرحوم منصوری از نظر ما اعتبار تاریخی ندارد. این ها جزو تخیلات این مرحوم است.
2- آیا ماجرای بستن راه امام توسط حضرت سکینه در هنگام وداع با اهل حرم درست است؟
این مطلب در منابع معتبر نیامده است بلکه در مقاتل متاخر آمده است و از نظر تاریخی اعتباری ندارد.
3- چرا بعد از نقض پیمان صلح توسط معاویه، امام حسن (ع) قیام نکردند؟
اگر امام حسن (ع) با معاویه صلح کرد از روی ناچاری که نیروی لازم را نداشت به چنین صلحی تن داد. لذا صلح ایشان تحمیلی بود. همان اشکالات نیز باقی بود. ثانیا درست است که معاویه پیمان را نقض کرد ولی اگر از طرف امام حسن (ع) قیامی صورت می گرفت معاویه با دستگاه تبلیغاتی وسیعی که داشت حضرت را متهم به نقض عهدنامه می کرد.
شاهد تاریخی این مساله این است که در زمان امام حسین (ع) حاکم مدینه گزارشی محرمانه برای معاویه فرستاد که حسین (ع) بن علی (ع)در حال تحرکاتی در مدینه است و من استنباطم این است که می خواهد قیام کند. معاویه نامه ای نوشت که در آن امام را توصیه کرده بود که باید به تعهدات خودتان پایبند باشید.
4- حضرت زینب اربعین را سال اول به زیارت قبر امام حسین (ع) رفتند یا سال بعد؟
آن چه محل بحث است اربعین اول است. کسانی که گفته اند خاندان امام حسین (ع) به کربلا آمده اند منظورشان اربعین اول است. درست است که کسانی از دانشمندان اشکالات فراوانی مطرح کرده اند که راه شام به عراق طولانی بود و رفت و آمد آن ها چهل روز بیشتر می شود در حالی که این کاروان با زن و بچه و با حرکتی کند بوده است و مدتی نیز در دمشق توقف داشته اند و همین راه را برگشتند. و لذا برخی منکر بازگشت اهل بیت در اربعین اول هستند.
ولی دو شاهد و امر داریم که نمی توان از کنارش به سادگی گذشت. ابوریحان بیرونی که دانشمندان قدیمی مسلمان است در کتاب آثار الباقیه که کتاب تقویمی است به ماه صفر که می رسد می گوید بیستم این ماه روزی است که حرم امام حسین (ع) به کربلا رسیدند. شاهد دوم این است که محل بحث است که نهایتا سر مطهر امام حسین (ع) در کجا دفن شد؟ ده دوازده جا معرفی کرده اند که معتبرترین آن ها بر اساس نظر علمای فریقین، این است که بعد از این که یزید کینه های خود را خالی کرد دلیلی نداشت که در بازگشت اهل بیت سر امام حسین (ع) را نگه دارد. سر مطهر را در اختیار حضرت سجاد (ع) گذاشت و ایشان نیز سر مطهر را به بدن ملحق کرد. ضمیمه این مطلب این است که امام سجاد (ع) در بازگشت از شام چنین کاری کرده باشد.
5- شنیدم که در کتاب بحارالانوار آمده است بعد از عاشورا به مدت چهل روز باران خون آمده است و چهل روز خورشید گرفتگی بوده است. آیا این مطلب صحت دارد؟
اصل قضیه درست است و باران خون و خاکستر بعد از شهادت امام حسین (ع) آمده است. ولی چهل روز را ندیده ام. در جلد دوم مقتل جامع سید الشهدا (ع) فصلی بنام پیامدهای تکوینی شهادت امام حسین (ع) داریم و مقصود از آن این است که حوادث خارق العاده ای بعد از عاشورا رخ داد و روایت آن ها از نظر سند صحیح است. مثلا یک روایت از ریان بن شبیب است که حضرت می فرماید بعد از شهادت جدم باران خون و خاکستر بارید. این دست گزارش ها به قدری زیاد است که نمی توان آن ها رد کرد.
6- در مورد دختران رسول خدا (ص)توضیح دهید که با چه کسانی ازدواج کردند؟ آیا صاحب فرزند شدند؟ ازدواجشان به چه شکلی بوده است؟ آیا سیاسی بوده است یا نه؟
رسول خدا (ص)غیر از حضرت زهرا سه دختر به نام های زینب، رقیه و ام کلثوم داشته است. زینب پیش از بعثت ایشان با پسر خاله اش بنام ابوالعاص بن ربیع ازدواج کرد و دختری بنام امامه داشت. بعدها حضرت علی (ع)بعد از شهادت حضرت زهرا به توصیه ایشان با امامه ازدواج کردند.
رقیه و ام کلثوم پیش از بعثت با دو پسر ابولهب ازدواج کرده بودند. ازتاریخ این طور بر می آید که عقد کرده بودند و با دعوت علنی حضرت، مصادف شد و یکی از سردمداران بت پرستی عموی ایشان بود. این مرد از لجاجت با حضرت، پسرانش را وادار کرد که این دو دختر را طلاق دهند. بعدها با عثمان بن عفان (یکی پس از دیگری) ازدواج کردند ولی فرزندی از آن ها یاد ندارم که از عثمان بدنیا آورده باشند.
7- با توجه به نافرمانی عبدالله بن عباس از امام علی (ع)عاقبتش چه شد؟
کاش مقصود خویش را توضیح می دادند. عبدالله بن عباس به امام علی (ع)وفادار بود. یک نقطه ضعفی در مورد او در تاریخ مطرح است که احتمال می دهم منظور ایشان همین مورد باشد. و آن این که می گویند عبدالله بن عباس که بعد از جنگ جمل از طرف امام والی بصره شد بیت المال بصره را برداشت و مقیم مکه شد. در نهج البلاغه نامه ای است به کسی که نشان می دهد فرد معتبری و از نزدیکان ایشان است. امام علی (ع)به مخاطب نامه می فرماید: تو مورد اعتماد من بودی و گمان نمی کردم این کار را انجام دهی. کسانی که می گویند عبدالله بن عباس بیت المال را برده است می گویند این نامه خطاب به او است. غیر از این مورد که محل اختلاف هم هست کار خلافی از عبدالله بن عباس سراغ نداریم.
8- شنیده ام که در زمان امام حسین (ع) کوفه پایتخت امام علی (ع)بوده است و همه هم محب بوده اند و نامه های فراوانی به امام حسین (ع) نوشتند. چه عاملی باعث شد که در مقابل امامشان ایستادند؟ شنیدم پول داده اند. سوال من این است که چه پولی داده اند که حاضر شده اند چنین کاری کنند؟
جواب سوال نسبتا مفصل است و قبلا نیز شبیه آن را پاسخ داده ایم. در نظرتان داشته باشید شهر کوفه شهر شیعه بود ولی مردم آن صد در صد شیعه نبودند. جمعیت آن زمان کوفه نامتناسب و ناهمگون بوده اند. در مقتل جامع حضرت سید الشهدا (ع) در جلد اول فصلی را به عنوان ساختار سیاسی و مذهبی و اجتماعی کوفه باز کرده ایم. تنها یک گروه شیعیان بوده اند. ولی یک گروه قدرتمند نیز بنی امیه بودند و بعد از امام حسن (ع) معاویه بنی امیه را سرکار آورده بود و قدرت داده بود. عده ای نیز دنیا طلب بوده اند و عده ای نیز شکاک بودند و عده ای نیز خوارج بودند. این که تصور کنیم همه مردم کوفه صد در صد شیعه بودند و کسانی که به مقابله امام حسین (ع) آمدند شیعه بودند درست نیست.
روایت داریم که سی هزار نفر به جنگ امام حسین (ع) رفتند و همه با ریختن خون ایشان به خداتقرب می جستند. هیچ شیعه ای به این مرحله نمی رسد. این ها همان عثمانی های دشمن خونخوار اهل بیت بودند. کسانی که نامه نوشتند و درخواست کردند در کوفه مرعوب شدند و ماندند و به یاری امام حسین (ع) نرفتند.
از همین شیعیان کسانی را داریم که آن همه موانعی که بین کوفه و کربلا ایجاد کرده بود، نمی دانیم چگونه این موانع را کنار زدند و خودشان را به امام حسین (ع) رساندند. مانند حبیب بن مظاهر.
اصل این که عده ای را با پول خریده اند درست است ولی مبلغ آن در دست نیست. امام حسین (ع) که به کوفه آمدند شخصی بنام مجمل بن عبدالله با سه نفر دیگر خدمت امام رسیدند که بعدا شهید شدند. حضرت آن ها را به یاری دعوت کرد. حضرت وضع کوفه را از آن ها پرسید. گفتند دل مردم کوفه با شما است ولی خورجین های اشراف کوفه را پر از سیم و زر کرده اند. در آن زمان هر جا اشراف می رفتند مردم قبیله نیز پشت سر آن ها می رفتند.
خطبه ای از امام حسین (ع) نقل شده است که هنگام ایراد این خطبه، طرف مقابل سر و صدا می کردند. حضرت دعوت به سکوت کردند و فرمودند: شما مال حرام خورده اید و باعث شده است نگذارید سخن مرا بشنوید.
9- شخصی گفت از قبر امام حسین (ع) دو مرتبه رودخانه رد شده است و دو مرتبه نیز زمین کشاورزی شده است و امکان ندارد که امام حسین (ع) در این منطقه وجود داشته باشد. این مطلب درست است؟ از طرف دیگر گفت امام علی (ع)در کوفه ضربت خورد ولی در نجف خاک شده است و این مطلب همخوانی ندارد.
رودخانه بستن درست نیست ولی همانطور که مشهور است متوکل خلیفه عباسی دشمنی زیادی با اهل بیت داشت و رفتن به زیارت امام حسین (ع) ممنوع کرد. حریف نشد و دستور داد دور حرم امام حسین (ع) را شخم بزنند و آب ببندند. ولی نتوانستند اثر قبر را از بین ببرند به این دلیل که شیعیان محل قبر را علامت گذاشته اند. آن هایی که این مطلب را نقل کرده اند نمی گویند که جنازه حضرت را از قبر بیرون آوردند. متوکل می خواست نشانه قبر از بین برود. شیعیان نشانه را حفظ کردند. بعد از او پسرش معتصم آزادی عمل داد و شیعیان توانستند بارگاه بسازند.
در مورد قبر امام علی (ع)می دانیم که حضرت در کوفه ازدنیا رفت ولی فرمود که مرا به محلی ببرید و جایی که قسمت مقدم تابوت من فرود آمد مرا آن جا دفن کنید. محل دفن امام علی (ع)بیرون شهر بود و آبادانی نبود. از آن زمان اهل بیت محل قبر امام را می دانستند. ابتدا مدتی قبر مخفی بود از ترس جسارت خوارج و بنی امیه. زمان هارون الرشید قبر حضرت کشف شد و هارون بطور رسمی محل دفن حضرت را آشکار کرد.
10- روز عاشورا در کربلا امام سجاد (ع) چند سال داشتند؟ آیا امام باقر بدنیا آمده بودند؟
مشهور این است که امام سجاد (ع) در سال 38 هجری بدنیا آمده است. اگر این قول را بپذیریم معنایش این است که ایشان در کربلا 22 یا 23 سال داشته اند. تاریخ تولد امام باقر را سال 57 هجری ذکر می کنند که بر این اساس در روز عاشورا حدود چهار سال داشته اند.
11- درست است که حضرت زینب سر خود را به محمل کوبیدند؟
درست است که در برخی از مقاتل فارسی و عربی ما آمده است ولی محققان تاریخی به دلایلی قبول ندارند. مرحوم شیخ عباس قمی که انسان دقیقی بوده است در منتهی الآمال این مطلب را تکذیب می کند و راوی آن در کاخ عبیدالله گچکاری می کرده است و چنین شخصی که یک نفر هم بوده است قابل اعتماد نیست. بنابراین این مطلب را علمای ما قبول ندارند.
12- درباره شخصیت مغیرة بن شعبه و سرنوشت او توضیح دهید.
مغیره بن شعبه ثقفی در سال پنجم هجرت اسلام آورد و از آن زمان جزو مسلمانان بوده است. در جریان صلح حدیبیه حضور داشته است و یکی از دحاة عرب (بازیگر سیاسی) بوده است. چهار نفر بنام های زیاد بن ابیه، معاویه بن ابی سفیان و عمرو عاص و مغیره از بازیگران سیاسی شناخته می شده اند.
فرد با تقوایی نبوده است و زن زیاد می گرفته است و تعداد مبالغه آمیزی برای زنان او ذکر کرده اند. مدتی از طرف عمر والی بصره می شود و رفت و آمدهای مشکوکی به خانه زنی داشته است و درست است که شاهد کافی برای اثبات این گناه او نبوده است ولی عمر او را عزل کرد. بعد از عمر عثمان هم او را درحکمرانی کوفه ابقاء کرد. البته در زمان فتوحات نیز حضور قابل توجهی داشته است. این فرد بعدها جذب دستگاه معاویه شد و با او همکاری کرد و از طرف او تا سال 50 که از دنیا رفت حاکم کوفه بود.
یکی از خطاهای بزرگ این فرد این است که اولین بار او بود که مساله ولیعهدی یزید را به معاویه پیشنهاد کرد. به دروغ گفت که چه کسی بهتر از یزید؟ اگر معاویه نیز دلش می خواست جرات ابراز آن را نداشت. به مغیره گفت: مگر چنین می شود؟ مغیره گفت: در شام شما هستی، در کوفه من هستم و در بصره هم زیاد بن ابیه حضور دارد. می گویند دلیل این پیشنهادش این بود که حکمرانی را از دست ندهد.
13- درباره مصعب بن زبیر و مدت حکومتش توضیح دهید.
مصعب بن زبیر از طرف برادرش به عراق رفت و بعد از این که عبد الله بن زبیر در مکه به دست حجاج بن یوسف ثقفی کشته شد عبدالملک مروان به کوفه لشکر کشی کرد و سپاه مصعب بن زبیر را شکست داد و او را کشت.
14- شیعه بودن از کجا شروع شد؟ از زمان پیامبر (ص) بود؟
شیعه یعنی پیرو. شیعه علی (ع) یعنی پیروان علی. اصطلاح شیعه به معنی عده ای که نگاهشان به علی (ع) به عنوان جانشین پیامبر (ص) بود و به این عقیده بودند که علی (ع) شایسته ترین فرد بعد از پیامبر (ص) است. این ها در زمان رسول خدا (ص) «شیعة علی» شناخته می شدند. حدیثی از آن حضرت داریم که وقتی آیه سوره بینه نازل شد حضرت فرمود: یا علی (ع)انت و شیعتک هم الفائزون.
اولین اختلاف بعد از رحلت رسول خدا (ص) بر سر همین جانشینی پیش آمد که عده ای در سقیفه جمع شدند و گفتند ابوبکر جانشین باشد و عده کمی با او بیعت کردند و بیرون آمدند و از بقیه نیز بیعت گرفتند. شیعیان امام علی (ع) خلافت ابوبکر را به رسمیت نشناختند و مانند آن حضرت تا مدت ها با ابوبکر بیعت نکردند. ابتدا این دو دستگی سیاسی بود ولی کم کم اختلاف نظر ها در فرهنگ و معارف و فقه و حدیث نیز آشکار شد؛ زیرا آن ها همه اندیشه ها را از امام علی (ع)و ائمه بعدی فرا می گرفتند و دیگر مردم نیز از اصحاب می گرفتند. علی (ع)اعلم اصحاب بود و این باعث شد که در علوم و معارف دیگر نیز اختلاف نظر پیش بیاید.
متن برنامه های تاریخی رادیو معارف
